Ebû Ma’şer Belhi Kimdir?
İslâm Âlimlerini tanımaya devam ediyor ve bugün de sizlere Med-Cezir ya da Gel-git yani ayın dünya yörüngesinde iken okyanusların kabarmasını ve dinmesini sağlayan ayın çekim kuvvetinin ilk kaşifi Ebu Ma’şer’in hayatını ve bilime katkılarını aktarıyoruz.
Bağdat'ta yetişen büyük astronomi âlimi. İsmi, Ca'fer bin Muhammed bin Ömer el-Belhî'dir. 785 (H.169) senesinde Belh'te doğduğu, kaynaklarda zikredilmekteyse de bu târih kesin değildir. Batı ilim dünyâsında Albumasar ismiyle meşhur oldu. 886 (H.272) senesi Mart ayının sekizinde Vasıt şehrinde vefât etti.
Ebû Ma'şer, ilk ilmî çalışmalarını İran Târihi, Horasan'da konuşulan yerli diller ve Hint kültürü üzerinde yaptı. Hadis ilminde büyük âlimler arasında yer aldı. İlim öğrenmek için gittiği Bağdat'ta astronomi ilmine yöneldi. Bıkmadan, yorulmadan yaptığı çalışmalar ve hırsı sayesinde devrinin en büyük astronomları arasına girdi. Astronomi alanındaki çalışmalarında hocası Sened bin Ali'nin eserlerinden faydalandı.
Ebû Ma'şer, büyük âlim Bettânî ile aynı zamanda yaşamıştır. Eserleri Avrupa'da astronomi ve matematik ilimlerinin gelişmesinde derin etkiler bıraktı. Kendi adıyla anılan meşhur hesaplama metodu, asırlar boyunca astronomi ilimleri sahasında temel mürâcaat noktası oldu.
Med-Cezir tezi Ebu Ma'şer'e ait
İlk defâ med-cezir hâdisesini keşfeden Ebû Ma'şer, bunun mahiyetini ve ay ile olan münâsebetini bildirdi. Bu bilgiler sonra Avrupa ilim çevrelerine intikal etti. İlim târihi araştırmacılarından Philip K. Hitti: “Gel-git olayının prensip ve kânunlarını Avrupa'ya öğreten, bu alandaki teoriyi ilk defâ ortaya atan Ebû Ma'şer'dir.” demektedir.
Ebû Ma'şer ayrıca enlem derecelerini uzunlukları hakkında da fikirler ileri sürmüştür. Onun gerek med-cezir ile ilgili, gerekse enlem derecelerini hesaplama konusundaki açıklamaları, astronomik coğrafyada Avrupa'ya yol gösterdi.
Ebû Ma'şer'in Eserleri:
Ebû Ma'şer'in astronomi ve vakitlerin hesaplanmasına dâir bilinen 20 eseri vardır. Bunlardan bâzıları şunlardır:
1) Zîc-ül-Kebîr: Bu eserde yıldızların hareket ve faaliyetlerini incelemektedir. Eser, astronomiye dâir bir hayli bilgi ihtivâ etmekte ise de bunların teknik îzâhlarına girilmemiştir. 2) Zîc-ül-Kırânât: Zîc-üs-Sagîr de denilen eser, yıldızların mevkilerinin tâyini ile ilgili bilgileri ihtivâ etmektedir. 3) Kitâb-ül-Emtâr ver-Riyâh: Yağmurlar ve rüzgârlara dâir olan bu eser, Hind âlimlerinin görüşlerini aktarmaktadır. 4) Kitâb-ül-Medhal ilâ İlmi Ahkâm-in-Nücûm. Eser çeşitli târihlerde Avrupa'da basılmıştır.
