El-Kindi kimdir?
Ebu Yusuf Yakup İshak El-Kindi, modern zamanlarının pazarlanan adamı ünlü hırsız Einstein’dan asırlar önce, izafiyet (rölativite) nazariyesini (teorisini) ortaya koydu. Ona göre, bütün varlıklar ve varlığın fiziki olayları izafidir. Zaman, mekân, hareket birbirlerinden bağımsız değildirler. Aksine bunların hepsi birbirine bağlı izafi olaylardır.
Ebu Yusuf Yakup İshak El-Kindi M.S. 800 civarında Kufe'de doğdu. Babası Harun el-Reşit'in bir memuru idi. El-Kindi; el-Memun, el-Mutasım ve el-Mütevekkil'in bir çağdaşı idi ve büyük ölçüde Bağdat'ta yetişti. Mütevekkil tarafından resmi olarak bir hattat olarak görevlendirildi. Onun felsefi görüşlerinden dolayı, Mütevekkil ona sinirlendi ve bütün kitaplarına el koydu. Ancak, bunlar sonradan iade edildi. El-Mutamid'in hükümdarlığı esnasında 873'te öldü.
Basra ve Bağdat harap olmadığı yıllarda ilim şehirleriydi
Batı bilim adamlarının etkisi nedeniyle Avrupa'da Al khindius, Al chandrinus olarak da bilinen Kindî, Iraklıdır. Çocukluk yıllarını Irak'ta geçirmiştir. Çağının öğrenim geleneğine uygun olarak ilk önce verilen dini eğitimini Irak'ta tamamladı. Arkasında yine çağının önemli bir bilim ve kültür merkezi olan Basra ve Bağdat'ta fizik, matematik, felsefe, kimya, tıp ve astronomi eğitimi gördü. Psikofizyoloji, rölativite vb. konularda ortaya koyduğu konularla Orta Çağ bilim tarihine önemli yenilikler getiren El-Kindî, sayısı 270'i bulan eser ve binlerce öğrencisini geride bırakıp Bağdat'ta hayata veda etti.
El-Kindi, bir filozof, matematikçi, fizikçi, astronom, hekim, coğrafyacı ve hatta müzikte bir uzman idi. Onun bu alanların tamamına özgün katkılar yapmış olması şaşırtıcıdır. Eserlerinden dolayı, Arapların Filozofu olarak bilinir.
İslam toplumunda kelâm hareketinin yanı sıra bir de felsefe hareketini başlattığı için ilk İslam filozofu unvanını alan Kindî soylu bir ailenin çocuğu olarak Kûfe'de doğdu. Küçük yaşta babasını kaybeden Kindî'nin çocukluk ve ilk gençlik yılları Kûfe ve Basra'da geçer. Geleneksel eğitimini sürdürdüğü sırada dil ve edebiyatla yoğun bir şekilde ilgilenir. Daha sonra Bağdat'a yerleşen filozof ölünceye kadar bu şehirde yaşamıştır. Abbasi halifelerinden yakın ilgi ve destek gören filozof, halife Mu'tasım'ın veliaht oğlu Ahmed'in eğitimini üstlenmiş ve eserlerinin önemli bir kısmını bu veliahdın isteği üzerine kaleme almıştır. Yakalandığı kronik romatizmal hastalıkların nedeniyle 866 yılında Bağdat'ta vefat ettiğinde geriye felsefeden tıbba, matematikten astronomiye, ilahiyattan siyasete, psikolojiden diyalektiğe, astrolojiden kehânete kadar çeşitli alanlarda sayıları 277'yi bulan eserler bırakmıştır.
El-Kindi (El Kindî)'nin Bilimsel Çalışmaları
El-Kindi, Einstein'dan asırlar önce, izafiyet nazariyesini ortaya koydu. Ona göre bütün varlıklar ve varlığın fiziki olayları izafidir. Zaman, mekân, hareket birbirlerinden bağımsız değildirler. Aksine bunların hepsi birbirine bağlı izafi olaylardır. Cisim zamanla, zaman cisimle, mekân hareketle, hareket mekânla ve dolayısıyla hepsi birbiriyle bağımlıdır. Bunlardan hiçbiri müstakil değildir. Kendi bu konu da şöyle demektedir : “Zaman ancak hareketle, cisim hareketle, hareket cisimle vardır. O halde; cisim, hareket ve zamandan birinin diğerin bir önceliği yoktur.
Matematikte, sayı sistemi üzerine dört kitap yazmıştır ve modern aritmetiğin büyük bir bölümünün kuruluşunu hazırlamıştır. Arap sayılar sisteminin büyük ölçüde el-Harizmi tarafından geliştirilmiş olduğundan şüphe yoktur, ancak El-Kindi de bu konu üzerine zengin katkılarda bulunmuştur. Aynı zamanda, astronomi ile ilgili çalışmalarında yardım etmesi için küresel geometriye de katkıda bulunmuştur.
Kimyada, baz metallerin değerli metallere dönüştürülebileceği fikrine karşı gelmiştir. Hüküm süren simya ile ilgili görüşlerin aksine, kimyasal reaksiyonların elementlerin transformasyonunu meydana getiremeyeceğinde ısrarlı olmuştu. Fizikte, geometrik optiğe zengin katkılarda bulunmuş ve bunun üzerine bir kitap yazmıştır. Bu kitap daha sonra Roger Bacon gibi ünlü bilim adamlarına rehberlik ve ilham sağlamıştır.
Tıpta, başlıca katkısı, sistematik olarak o zaman bilinen tüm ilaçlara uygulanabilecek dozları belirleyen ilk kişi olması gerçeğini kapsamaktaydı. Bu, hekimler arasında reçete yazmada zorluklara neden olan dozaj üzerine hüküm süren çelişkili görüşleri çözmüştür.
Onun zamanında müziğin bilimsel yönlerine ilişkin çok az şey bilinmektedir. Armoni üretmek için bir araya getirilen çeşitli notaların her birinin belirli bir perdeye sahip olduğuna dikkat çekmiştir. Bu yüzden, perdesi çok düşük veya çok yüksek olan notalar hoş değildir. Armoninin derecesi notaların frekansına bağlıdır, vb. Aynı zamanda bir ses çıkarıldığında, bunun havada kulak zarına çarpan dalgalar oluşturduğu gerçeğini ileri sürmüştür. Eseri perdenin belirlenmesi üzerine bir terkim usulünü içermekteydi.
Kindi'nin Bilime Hizmetleri
Cardano'nun "insanlığın 12 büyük adamından biri" unvanını verdiği Kindi, Orta Çağ biliminin ilerlemesine büyük katkı sağlamıştır. Bunlardan en önemlilerinden birisi, fizik konusunda Einstein'dan çok önce ortaya koyduğu izafiyet nazariyesidir. Ona göre bütün varlıklar ve onların fiziki olayları izafidir. Zaman, mekân, hareket birbirinden bağımsız ve mutlak şeyler değillerdir. Yine o, zaman için "cismin var olma süresidir. Zamanı cisim ve hareketten ayrı olarak düşünmem mümkün değildir. Ancak zamanla bilinebilen ve ölçülebilen hız ve yavaşlık da hareketin modaliteleridir." diyor. Hız ve yavaşlık olayını da şu şekilde izah ediyor: Yavaş diye isimlendirdiğimiz şey, uzun zaman içinde; hız ise kısa zaman içinde hareket etmedir."
Fizikte çekim ve kütle kanunlarıyla ilgili de deneyler yapan Kindi, ışığın düz hat boyunca yayılması, doğrudan doğruya görme, ayna vasıtasıyla görme, mesafe ve görüş açısının görme üzerindeki etkisi, görme hataları gibi konuları içeren optik biliminde de önemli çalışmalar yaparak kendisinden uzun yıllar sonra gelen Roger Bacon, Gerarde de Cremano, Witelo gibi birçok Batılı bilim adamını etkilemiştir. Doğu'da ise onun en yakın takipçisi, öğrencisi Serahsî'dir. Büyük ölçüde Farabi ve İbn-i Sina'yı da etkilemiştir. Kindi'ye göre ışığın yayılması zamanla sınırlı değildir. Görme, gözden koniksi olarak dağılıp genişleyen ve eşyayı saran ışık sayesinde olmaktadır.
El Kindi bilim tarihinde ilk kez hastalığın şiddet ve tabiatıyla ilaçların dozajları arasında bir ilgi kurulabileceğini ve ilaçların bünyede meydana getirebileceği etkinin ölçülebileceğini düşünerek bilimsel psikofizyolojiyi kurup tıp biliminde de önemli bir çığır açmıştır.
Kaynak: Ömer YILDIRIM, Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü
Yarın: Eczacılık alanında ilaçların doz ayarlarını sistemleştiren ilk bilim adamı yönü ve çağındaki ve sonrasındaki bilimsel çalışmaları katkıları.
