İbn-i Heysem kimdir?
İslam dünyasında yetişmiş en büyük fizikçi ve bütün çağlarda yetişmiş optikçilerin en büyüklerinden birisi olan İbn-i Heysem, aynı zamanda bir astronom, matematikçi, tıp bilginidir. Aristoteles ve Galen'in eserlerine çözümleyici açıklamalar yazmış olan Heysem’in en önemli eseri Kitabü'l Menazir Batı dünyasındaki bilimsel çalışmalara kaynak oldu, Bacon ve Kepler üzerinde büyük bir etki yaptı.
Asıl adı, Abū 'Alī al-Hasan ibn al-Hasan ibn al-Haytham olan astronomi âlimi İbn-i Heysem,
965 yılında Irak'ın Basra şehrinde doğdu. Vefatı kesin olarak bilinmemekle beraber, 1038 ya da 1040 yıllarında Kahire'de ebediyete irtihal ettiği rivayet ediliyor. İbn-i Heysem, öğrenimine Basra'da başladı. Zamanının yüksek din ve fen ilimlerini de burada öğrendi. Tahsilinin bir kısmını tamamladıktan sonra, Bağdat'a giderek özellikle; matematik, fizik, mühendislik, astronomi, metalurji gibi pozitif bilimleri öğrenip, şöhrete kavuştu. Öğrendiklerini uygulama safhasına koymak için çok gayret gösterdi. Birçok önemli neticeler ve başarılar elde etti.
İbn-i Heysem'in başarıları diğer ülkelerden duyulunca, Mısır'da hüküm süren Şii-Fatimi Devleti hükümdarlarından El-Hakim kendisini Mısır'a davet etti.
İbn-i Heysem, Mısır'a gitmeden önce, Nil Nehri ile ilgili bir sulama projesi ve bazı teknik çalışmalarda bulunmuş, Nil nehrinden nasıl istifade edilebileceğini araştırmıştı.
Aristo ve Bartemlus'un tezlerini çürüttü
İbn-i Heysem, Birûni ve İbn-i Sina ile çağdaştı. İbn-i Heysem, çağının bütün ilimlerinde otoriteydi. Fevkalade keskin bir görüş, anlayış, muhakeme ve zekâya sahipti.
Aristo ve Batlemyüs'ün eserlerini inceleyerek hatalarını gösterdi. Bunları özetleyerek Arapçaya tercüme etti. Ayrıca tıp biliminde de derinleşti. Geometriyi mantığa uyguladı.
Öklit ve Apollonius'un geometrik ve sayısal metotlarını geliştirdi ve pratik uygulama alanlarını işaret etti. Geometri ve matematiğin inşaatçılık alanında uygulanmasında katkıda bulundu.
Eski medeniyetlerden intikal eden matematik, geometri ve astronomiyi tetkik ederek ilmi tenkitlerini ortaya koydu ve bu sahalarda kendi nazariyelerini geliştirerek ilim âlemine sundu.
Işığın gözden çıkıp eşyaya gitmek suretiyle görme fiilinin olmadığını, tam tersine eşyadan bize ışığın gelmesiyle gördüğümüz öngörüsünü yerleştirdi.
Gözün ilk ilmi tavsifini yapan odur. Seleflerinden çok daha ilme ve gerçeğe yakın olan bir görme telakkisi vardı. Hava içerisinde kırılma olayına ilişkin dahice araştırmalar yaptı.
Tek ve çift gözle görmeyi tefsir eden bilimsel açıklamalar verdi. Karanlık bir odayı ışığın davranışlarını inceleme araştırmalarında ilk kez kullandı.
ibn-i Heysem'in bu meşhur eseri, Ortaçağ'da beş defa Latinceye çevrilmiş olup, bütün Avrupa üniversite ve ilim merkezlerinde tanınan tek müracaat eseri durumundaydı.
Tezleri kendinden yüzlerce sene sonra tekrar ispatlandı
Mesela; Aristo ve Batlemyüs'e ait olan dünyanın, kâinatın merkezi olduğu şeklindeki görüşleri üzerindeki şüphe ve tereddütlerini ifade etti. Dünya merkezli bir kâinat sisteminin kesin olmayacağını, uzayda daha başka sistemlerin de bulunabileceğini ve güneş sisteminin mevcut olduğunu söyledi.
Nitekim İbn-i Heysem'den yüzlerce sene sonra önce, İbn-i Şatır ve Batruci sonra Newton ve Kepler, Güneş sistemi nazariyesini kabullenmişler ve yer kürenin bu sistem içinde bulunduğunu söylemişlerdir.
Kitab-ül-Menazir:
Eser, yedi bölümden meydana gelmiştir.
Işık konusuna ilişkin olan Kitab-ül-menazır 'ı yalnız Doğu'da değil, daha sonra birçok Latince çevirileriyle Batı'da Roger Bacon ve Witello'nun fizik araştırmaları üzerinde etki yapmıştır.
Eser, 1572 senesinde Risner tarafından Opticae Thesaurus Alhazeni Arabis Libri ismiyle Latinceye çevrilerek İspanya'nın Bâle şehrinde bastırılmıştır.
Kemaleddin Farisi isimli bir Müslüman bilim adamı bu eseri açıklayarak genişletmiş ve Tenkih-ül-Menazir adını vermiştir.
Kitab-ül-Menazir, 1948 senesinde Kemaleddin Farisi'nin yaptığı şerhle beraber Hindistan'ın Haydarabad şehrinde basılmıştır.
Bu eserlerinden başka, Mutezile fırkasına, mantıkçılara ve diğer fen ve ilim erbabına cevaben birçok reddiyeler ile kendisine sorulan fen sorularına verdiği cevapları bildiren risaleleri de vardır.
Fizik, astronomi, güneş ve ay sistemleriyle ilgili o kadar çok eseri vardır ki, bunların bir kısmından bastırılarak hazırlanan kitaplar Hıristiyan ve Yahudi âleminde ders kitabı olarak okutulmuştur.
Muhtelif ilim dallarında ortaya koyduğu terimler bugün hala kullanılmaktadır. Astronomideki modern başarıların kaynağı, İbn-i Heysem'in parlak görüş ve teorilerinden kaynaklanmaktadır.
Apollo ile Ay'a inen ilk astronotlar, orada gördükleri muhteşem kraterlere önemli adlar verirken, bir tanesini de İbn-i Heysem olarak isimlendirdiler.
Diğer Eserlerinden Bazıları:
Kitab-ül-Cami' fi Usûl-il-Hisab
El-Muhtasar fi İlm-il-Hendese
Kitabun fihi Rüdûd alel-Felasifet-il-Yunaniyye ve Ulema-il-Kelam
Kitab-ül-Ezlal
Risaletün fi Keyfiyet-ül-Ezlal
Kitabun fi İlm-il-Hendese vel-Hisab
Kitabun fil-Cebri vel-Mukabele
Makaletün fi İstihracı Semt-il-Kıble fi Cami-il-Meskûneti Bicedavilin
Risaletün fi Şerhi İtticah-il-Kıble
Kitabun fi Hayat-il-alem
Kitabu Hey'et-il-alem
Risaletün amil-il-Ayni vel-İbsar
Şerh-ü Mecisti ve Telhisihi
Kitabün fi aletiz-Zıl
Kitab-ut-Tahlili vet-Terkib-il-Hendesiyyin
