12 Ocak 1944: İnönü'den Genelkurmay Başkanlığı makamını devralan Mareşal Fevzi Çakmak, Atatürk'ten sonraki tek mareşal unvanlı komutan olarak 12 Ocak 1944'de emekli edilinceye kadar 23 yıl bu görevde kalmıştı.

Falih Rıfkı Atay, Fevzi Paşa-Atatürk ilişkisini şöyle anlatır: Fevzi Çakmak devletin ve görevinin adamı idi. Muhafazakârdı: Devrimlerden hiç birinin taraflısı olmadığını bilirdik. Genelkurmay Başkanlığı'ndan ayrılıncaya kadar eski yazıyı kullanmıştır. Atatürk belli başlı devrim kararlarını verdikten sonra bir defa pek sevdiği Diyanet İşleri Reisi Hoca Rıfat Efendi'yi çağırıp onu tatlı dille kandırır, sonra Şimdi Mareşal'a gidelim, derdi. Biri camilerin ve hocaların, biri ordunun başında idi.(Atay,1998:206)

Ali Ulvi Kurucu Hatıralarında Fevzi Paşa ile ilgili şu ayrıntıya yer verir: Sadık Sabri Bey'e, Enver Paşa'dan sonra Fevzi Çakmak Paşa'yı da sormuştuk. Şunları söyledi: “Fevzi Paşa, bir makinadır. Bilgilidir, okur, okumayı öğrenmeyi sever. Fransızca, İngilizce, Almanca bilir. Çünkü temiz bir gençliği vardır. Herkes orda burada gezip kopukluk yaparken, o, oturup çalışmıştır. Çok kuvvetli hafızası vardır, unutmaz…

Fevzi Çakmak da, verilen emri yerine getiren bir makinadır. Makinayı insanlar kullanır. Makina insanları kullanamaz. Kabiliyeti yüksektir. En büyük planı verin, yapar. En büyük askerî harekâtı yürütür… Okur, düşünür, üstesinden gelir. Hangi elde olursa, onun için çalışır. İttihad ve Terakki'nin büyük askeri, Cihan Harbi'nin, Mütareke'nin askeri, sonra Cumhuriyet devriminin büyük askeri.Hadiselere istikamet verecek, emir verme kabiliyeti yok… Mustafa Kemal'e rakip olacak, onunla mücadele edecek çapta değildir. Ondan büyük işler beklemek doğru değildir.” demişti. (Düzdağ,2014:175)

Bütün bu kötü idarenin baş sorumlusu olan Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak Paşa'ya İnönü adeta diyet borcu ödeyerek onu görevde tutuyordu.Hilmi Uran'ın naklettiğine göre; Mareşal, İnönü'nün cumhurreisliğini çok iyi karşılamıştı. İnönü de Mareşal'in kendisine, ordu adına, ‘Başbuğumuz' diye hitap etmesinden pek mütehassis olmuştu. Fakat yaş haddi gelip çatınca mareşal 12 Ocak 1944 tarihinde emekliye sevk edilmişti. (Uran,2007:378)

Mustafa Kemal Paşa tarafından getirildiği Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği (günümüzdeki genelkurmay başkanlığı) görevini 23 yıl yaptıktan sonra, 12 Ocak 1944'de 68 yaşında yaş haddinden dolayı emekli edildi.

HAZIRLAYAN: HÜSEYİN YAĞMUR