Bilhassa Ayasofya’mızda yaşanan bu târihî ânları, bir Fransız mecmûasından öğreniyoruz. Pâris’de René Baschet (1860 / 7.8.1949) tarafından neşredilen L’Illustration mecmûasının 23 Eylûl 1922 târih ve 4151 sayılı nüshasının 256. sayfasında “Yunan Hezîmetinden Sonra Türk Sevinci” başlığını taşıyan haber-makâlenin ilk kısmı, Mecmûanın yazı hey’etine, devâmı ise, İstanbul’dan intibâlarını yazan muhâbirleri Yûsuf Râzı’ya âiddir. Bu târihî vesîkanın en câlib-i dikkat̃ pasajlarının evvel̃â Fransızcalarını, arkasından (tarafımızdan yapılmış) tercümelerini veriyoruz:

“Après la défaite grecque, la joie turque

“La nouvelle des éclatantes victoires remportées par les troupes de Moustapha Kemal en Asie Mineure, puis de l’occupation de Smyrne, a provoqué en Turquie et dans tous les pays de l’islam des manifestations de joie enthosusiastes. À Angora, une foule immense s’est massée devant le siège de l’Asemblée nationale où elle a entendu des discours patriotiques revendiquant, maintenant, Constantinople et Andrinople. Au Caucase, en Azerbeidjan, en Afghanistan, de grandes fêtes ont été célébrées. En Égypte, toutes les organisations musulmanes ont été en effervescence, et il n’est pas jusqu’à l’Inde lointaine qui n’ait tenu à envoyer à Moustapha Kemal l’expression de ses félicitaitons chaleureuses. Sur les bords du Gange, d’ailleurs, on priait et on jeûnait, depuis les débuts de l’offensive, pour la victoire du Croissant.

“Quant à Constantinople, c’est à la mosquée de Mahomet le Conquérant et à Sainte-Sophie que se sont déroulées les manifestations, la population s’étant portée en foule dans ces deux sanctuaires pour rendre des notions de grâces. […]

“Déjà, le premier vendredi après le commencement de l’offensive, le peuple s’était porté en foule aux mosquées; hier, l’affluence était encore plus considérable que la semaine précédente. Une heure avant l’heure de la prière, Sainte-Sophie était pleine de monde; le public étant venu en masse exigea l’ouverture des galeries supérieures, qui sont fermées d’habitude, et s’y précipita comme un torrent. Les femmes, pour qui la prière du vendredi n’est pas prescrite par la religion, formaient au moins un cinquième de l’assitance, qui se montait, sans aucune exagération, à 25.000 personnes environ.

“Le prince héritier Abdul Medjid, qui s’était rendu vendredi dernier à la mosquée de Fatih (Mahomet II), assistait ce vendredi à la prière, à Sainte-Sophie. D’autres princes de la famille impériale s’étaient glissés dans la foule, sans ostentation. Etc.”    

Tercümesi:

[Makâlenin ilk kısmı:] “Küçük Asya’da Mustafa Kemâl̃’in kıt’aları tarafından kazanılan parlak zaferlerin ve arkasından İzmir’in işgâl̃inin haberi, Türkiye’de ve bütün İsl̃âm Âleminde coşkun sevinc tezâhürleriyle karşılandı. Ankara’da, muazzam bir kalabalık, Millet Meclisi binâsı önünde toplanarak, şimdi de İstanbul ve Edirne’nin istirdâdını taleb eden vatanperver nutuklar dinledi. Kafkaslar’da, Âzerbaycan’da, Afganistan’da büyük şenlikler tertîb edildi. Mısır’da, bütün Müslüman teşkîl̃âtları coşku içinde idi. Uzaklardaki Hindistan’dan bile Mustafa Kemâl̃’e harâretli tebrîkler gönderildi. Zâten, Ganj kıyılarında, Taarruzun başlarından beri Hil̃âl̃’in zaferi için duâ ediliyor, oruc tutuluyordu.

“İstanbul’a gelince, tezâhürât mahal̃leri Fâtih ve Ayasofya Câmileri oldu. Halk, (Allâh’a) şükür edâsı için, büyük cemâat̃ler hâl̃inde bu mâbedlerde toplandı. […]

[Makâlenin Yûsuf Râzı tarafından kaleme alınmış kısmı:] “Daha Taarruzun başlamasından sonraki ilk Cumâ’da, halk, câmilere akın etmişti. Bu def’a, izdihâm, geçen seferkinden de fazlaydı. Cumâ Namazı vaktinden bir sâat̃ evvelinden îtibâren Ayasofya tıklım tıklım dolmuştu. Bunun üzerine, cemâat̃, mûtâd olarak kapalı tutulan üst katların da açılmasını taleb etti ve bu katlar açılır açılmaz, bir sel gibi, oralara aktı. Cumâ Namazı kendilerine farz olmıyan kadınlar dahi Câmi’e koşmuştu; öyle ki, hiç mübâl̃ağasız 25 bin kişiyi bulan cemâat̃in en az beşte birini teşkîl ediyorlardı.

(http://birdutmasali.blogspot.com/2013/07/ii-selim-turbesi-ayasofya.html) (10.10.2022)

II. Selîm Türbesi’nin envâiçeşid çiçek motifleriyle müzeyyen hârikul̃âde çinilerinden nümûneler…

***