16. asrın sonlarında, (herhâl̃de çok yıpranmış olduğundan) yıktırılıp 1596’da tekrâr binâ edildi. Müteâk̆iben, devir devir, tâmirât ve tâdilât geçirmiye devâm etti ve nihâyet Abdülmecîd Han merhûm tarafından yıktırılıp –(1846/1849’da) bütün Ayasofya’nın restorasyonun kendisine tevdî edildiği- İsviçreli Fossati ve ekibine, -Tanzîmât üsl̃ûbunda, yânî Şarklı/Avrupaî üslûbda- tekrâr inşâ ettirildi. 20. asra intikâl̃ eden nihâî binâsı budur.

1869’da, 198 talebesiyle İstanbul’un en kalabalık medresesiydi. (Eyice 1991: IV/214-215’den hül̃âseten ve kendi yorumumuzla)

Mustafa Kemâl̃ tarafından (3 Mart 1924 Tevhîd-i Tedrîsât Kânûnuyle) Medreselerin kapatılması üzerine âtıl kalan binâsı, 1929’da kimsesiz çocuklara tahsîs edildi ve 1 Haziran 1929’dan îtibâren İstanbul’daki kimsesiz çocukların bir kısmının barınağı hâl̃ine geldi. Bu vâkıayı 2 Haziran 1929 târihli –Us kardeşlerin- Vakit gazetesinin birinci sayfasında intişâr eden resimli haberle tesbît ediyoruz:

“Emanetin kimsesiz çocukların geceleri yatmalarına tahsis ettiği Ayasofya medresesi dünden itibaren açılmıştır. [“Emânet”ten kasdedilen, “Şehir Emâneti < Şehremâneti”, yânî Belediye olsa gerekdir.] Dün geceden itibaren kimsesiz olan çocuklardan bir kısmı yurda gelerek yatmıya başlamışlardır. Ayrıca polise de tebligat yapılmıştır. Rast gelen çocukları polis buraya götürecektir. Emanet bunlar için ayrıca bir talimatname hazırlamıştır. Buna nazaran, yurda 16 yaşına kadar olan çocuklar alınacaktır. Buraya ilk giren çocuğa bir hafta müsaade edilecek ve ondan sonra yatacak yer bulması tavsiye edilecektir. Şayet bulamazlarsa tekrar müsaade edilecektir.”

Sonrası için, Eyice’nin mezk̃ûr makâlesinde aşağıdaki mâl̃ûmât mündericdir:

“1934’te Ayasofya Camii’nin Vakıflar İdaresi’nden alınarak Müzeler Genel Müdürlüğü’ne devredilmesinden sonra kısa bir süre daha yurt olarak kullanılmış, 1935 yılında boşaltılmıştır. Bu tarihte Ayasofya’nın etrafını açmak gayesi ve mevcut medrese binasının ‘eski eser’ özelliğinde olmadığı gerekçesiyle Müzeler İdaresi tarafından tamamen yıktırılmıştır.” (Eyice 1991: IV/214-215)

Buradaki mâl̃ûmâta nazaran, Ayasofya Medresesi, 1935’te yıktırılmıştır: “1935 yılında boşaltılmıştır. Bu tarihte […] yıktırılmıştır.”

Hâl̃buki Eyice’nin bu makâlesinin münderic olduğu TDV İslâm Ansiklopedisi’nin İnternet sitesindeki sayfasına bil̃âhare il̃âve edilen mâl̃ûmâta nazaran, mezk̃ûr Medrese, 1935’te değil, 1936’da yıkılmıştır: “…Esası Fâtih Sultan Mehmed tarafından yaptırılmakla beraber sonraları birçok değişikliğe uğrayan ve 1936’da yıktırılan medresenin… İlh…”

(https://islamansiklopedisi.org.tr/ayasofya; 15.2.2022)

Aynı Ansiklopedi’de rastlanan bu târih farklılığı, Ayasofya Medresesi hakkında yapılan sâir neşriyâtta da dikkat̃i çekiyor: Bâzılarına göre, bahis mevzûu târih, 1934, yâni Câmi’in Bizans Müzesine tahvîlinden hemen sonradır; bâzılarına göre de, bu târih, 1935 veyâ 1936’dır.

O hâl̃de, Ayasofya Medresesi’nin yıkıldığı târih tam olarak nedir? İkinci olarak, büyük millî ve târihî kıymeti hâiz olduğu bedîhî olan bu eser ne için, hangi esbâbımûcibeyle yıktırılmıştır?  Üçüncü olarak da, bu millî ve târihî eser katliâmının baş mes’ûl̃̃̃ü kimdir?

 

(Vakit, 2.6.1929, s. 1)

Ayasofya Medresesi’nin “Kimsesiz Çocuklar Yurdu”na tahvîl edildiğine dâir târihî kıymeti hâiz resimli haber…

***