Benmerkezci düşünme şekli, pek çok gelişimin önünde önemli bir engel olarak görülmektedir. Bu düşüncenin yerine insanları ve toplumları geliştiren, farklı düşünme şekilleri de vardır. Bunlar arasında somut düşünmek de yer alır.  

Somut düşünmek nedir? Somut düşünmek, gerçek ve somut olarak algılanabilen şeylere odaklanan bir düşünme tarzıdır. Somut düşünmek, doğrudan gözlem veya duyusal deneyimlere dayanır. Bu düşünme tarzı, mantıksal ve somut gerçeklere dayalı kararlar almayı gerektirir. Somut düşünmek içerisinde gerçekçiliği, pratikliği, açıklayıcı olmayı barındırdığı için bilimsel ve matematiksel düşüncelerin temelini de oluşturur.  

Somut düşünen insanların özellikleri nelerdir? Birincisi, gerçekçi olma eğilimindedirler.Bu bireyler, olayları ve gerçekleri kabul etme ve gerçekçi bir şekilde ele alma özelliklerine sahip olarak gerçeklerden uzaklaşmadan, somut verilerle hareket ederler. İkincisi, pratik bir yaklaşımda bulunurlar. Bu bireyler, pratik ve doğrudan yaklaşımları tercih ettikleri için gerçek dünya problemleriyle karşı karşıya kaldıklarında somut verileri kullanarak çözümler üretirler. Üçüncüsü, detaylara odaklanırlar. Bu bireyler, detaylarla ilgilenirler ve bir problemi çözerken, tüm detayları göz önünde bulundururlar. Bu durum, işlerin doğru bir şekilde yapılmasına ve hataların en aza indirilmesine yardımcı olur. Dördüncüsü, gözlem ve deneyimlere dayalı düşünürler. Somut düşünen bireyler, gerçek dünya deneyimlerine odaklanarak düşünürler ve karar verirler. Beşincisi, mantıksal düşünürler. Mantıksal düşünmek, olayları analiz etmek ve sonuçları değerlendirmek için somut veriler kullanmak anlamına gelir. Altıncısı, eyleme geçme eğilimindedirler. Bu bireyler somut veriler aracılığı ile hızlı ve etkili kararlar alarak biran önce eyleme geçerler.

Somut düşünmenin avantajları nelerdir? Birincisi, pratik ve gerçekçi çözümler üretmektir.  Pratik ve gerçekçi çözümler üretmek; iş yaşamında, mühendislikte ve bilimde başarılı olmaya katkı dağlar. İkincisi, kolay karar vermektir. Somut verilere dayanarak analiz etmeyi içerisinde barındıran somut düşünme, karar verme sürecinin de hızlı ve kolay olmasına katkı sağlar. Üçüncüsü, detaylara odaklanmadır. Detaylara odaklanmak, sorunların çözümüne katkı sağlar. Dördüncüsü, günlük yaşamda başarılı olmaktır. Günlük yaşam problemlerine çözüm bulmak, başarıyı getirir.

Somut düşünmenin dezavantajları nelerdir? Birincisi, yenilikçi düşünme eksikliğidir. Sadece somut gerçeklere dayanarak düşünmek, soyut kavramlarla daha yenilikçi bir şekilde düşünmeyi engeller. İkincisi, esneklik eksikliğidir. Bu bireyler; sabit, mantıksal ve gerçekçi bir şekilde düşündükleri için olası çözümleri ve farklı bakış açılarını görmezden gelebilirler.  Üçüncüsü,  duygusal faktörlerin göz ardı edilmesidir. Soyut faktörleri göz ardı etmek, insanların duygularını anlamayı zorlaştırır.  Dördüncüsü, iletişim zorluğudur. Bu bireyler, soyut kavramları açıklamakta zorlanabilirler ve bu nedenle iletişimde sorunlar yaşayabilirler. Beşincisi, risk almakta zorlanmaktır. Bu bireyler, genellikle gerçekler ve somut veriler kullanarak kararlar almayı tercih ettikleri için büyük, cesur ve riskli kararlar alma durumlarında zorlanırlar.  

Somut düşünme becerisini geliştirmenin yolları nelerdir? Birincisi, somut verileri kullanmaktır. Somut verileri kullanmayı örnek olarak okunan bir makaledeki ya da izlenen bir filimdeki olayların; kronolojisi, karakterlerin davranışları, neden-sonuç ilişkileri gibi bilgilere dikkat etmek verilebilir. İkincisi, analiz yapmaktır. Somut verilerin toplanmasından sonraki aşma analiz yapma aşamasıdır. Olaylar arasında neden-sonuç ilişkileri kurmak, analiz etmeye yardımcı olur. Üçüncüsü, detaylara odaklanmaktır. Bir problemin bütün detaylarını görmek, problem çözmeyi kolaylaştırır. Dördüncüsü, düzenli olarak uygulama yapmaktır. Bu, günlük yaşamda karşılaşılan sorunları çözmek için zaman ayırmak ve somut verileri kullanarak çözümler üretmek anlamına gelir. Beşincisi, geribildirim almaktır. Bu başkalarının fikirlerini dinlemek ve onlardan geribildirimler almak anlamına gelir.  Altıncısı, araştırma yapmaktır. Bu; okumak, öğrenmek ve bilgiler edinmek anlamına gelir.  

Somut düşünme, din ve maneviyat açısından da ele alınabilir. Bu noktada somut düşünmenin aşamalarına işaret eden pek çok ayet vardır.  Bakara Suresinin 164 ayetinde “Şüphesiz, göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelişinde, insanlara yarar sağlayacak şeylerle denizde seyreden gemilerde, Allah'ın gökyüzünden indirip kendisiyle ölmüş toprağı dirilttiği yağmurda, yeryüzünde her çeşit canlıyı yaymasında, rüzgârları ve gökle yer arasındaki emre amade bulutları evirip çevirmesinde elbette düşünen bir topluluk için deliller vardır.” şeklinde ifade edilerek somut veriler üzerinden Yaratıcının tanımasına dikkat çekilmektedir.Rûm Sûresi, 8. ayette: “Onlar, kendi nefisleri(nin yaratılış incelikleri) hakkında hiç düşünmediler mi? Hem Allah gökler ile yeri ve ikisi arasındakileri ancak hak ve hikmete uygun olarak ve belirli bir süre için yaratmıştır.” şeklinde ifade edilerek yaratılış gerçeğine analitik bir şekilde yaklaşılması önerilmektedir. Nahl Sûresi 65. ile 66. ayetlerinde: “Allah gökten su indirdi de onunla yeryüzünü ölümünden sonra diriltti. Şüphesiz bunda dinleyecek bir toplum için bir ibret vardır (65). Şüphesiz (sağmal) hayvanlarda da sizin için bir ibret vardır. Onların karınlarındaki fışkı ile kan arasından (süzülen) içenlere halis ve içimi kolay süt içiriyoruz. Hurma ağaçlarının meyvelerinden ve üzümlerden hem içki, hem de güzel bir rızık edinirsiniz. Elbette bunda aklını kullanan bir toplum için bir ibret vardır (66)” şeklinde ifade edilerek detaylara odaklanma örneklendirilmektedir. Âl-i İmrân Sûresi 191. Ayette: “Onlar ayaktayken, otururken ve yanları üzerine yatarken Allah'ı anarlar. Göklerin ve yerin yaratılışı üzerinde düşünürler. "Rabbimiz! Bunu boş yere yaratmadın, seni eksikliklerden uzak tutarız. Bizi ateş azabından koru" derler.” şeklinde ifade edilerek, düzenli olarak uygulama yapmaya işaret edilmektedir. En'âm Sûresi 126. Ayette: “Bu, Rabbinin dosdoğru yoludur. Şüphesiz düşünüp öğüt alacak bir toplum için ayetleri ayrı ayrı açıkladık” şeklinde ifade edilerek geribildirim almaya işaret edilmektedir. A'râf Sûresi 185. ayette: “Onlar göklerdeki ve yerdeki sınırsız hükümranlık ve nizama, Allah'ın yarattığı her şeye, ecellerinin yaklaşmış olabileceğine hiç bakmadılar mı? Peki, bundan sonra artık hangi söze inanacaklar?” ve Yunus Sûresi 101. ayette: ”De ki: "Göklerde ve yerde neler var, bir baksanıza." Fakat ayetler ve uyarılar inanmayan bir topluma hiçbir fayda sağlamaz.” şeklindeki ifadelerle sürekli araştırma yapmaya işaret edilmektedir.  

Sonuç olarak, insana düşünmesi için gerekli donanımlar verilmiştir. Bu donanımları israf etmemek için sürekli bir şekilde kullanmak gerekir. Somut düşünme aşamalarını kullanarak düşünce dünyamızı zenginleştirebiliriz. Böylece, bilişsel açıdan bir adım daha ileriye geçmiş oluruz. Zira insan için düşünme gibi her nimet değerlidir. Düşünce üreterek kendimize ve toplumumuza faydalı birer insan olmayı umut eder iyi bayramlar dilerim.