Günümüz insanı, sosyal bir konum elde etmeye, kariyer planlamaya, hayatta “hep kazanan” safına geçmeye zorlanıyor. Buna da “yükselmek” deniyor. Yani ”kaybedenlerden” olmamak için zararı azaltan yüksek bir konuma yerleşmek…

Elbette bu anlayışı sahiplenmek için önce maddeyi merkeze almanız, maddeyi sindirmeniz gerekiyor. Eğer bunu hazmedecek bir bünyeniz varsa bu yarışın getirileri ve “götürüleri” konusunda endişe etmeniz de gerekmiyor!

Materyalizme, yani maddeyi merkeze koyan anlayışa uyak bir yükseliş, sadece toplumsal bir hedef olmakla yetinmiyor. Önceliği bütün cazibesiyle ferdi fethetmek. Ayrıca ferdîliği vurguluyor ve toplumdan ayrışan, yalnızlaşan, yabancılaşan birey modelini pazarlıyor. Dünyada suların yönü bütünüyle maddeye çevrildiği, dışında kalanlar da “küme dışı” sayıldığı için bu model çokça kabul görüyor, hatta ona bugün ve gelecekte bolca yer gösteriliyor.

Bütün bu kazanımı elde etmek adına kişi kendini -gerekirse mevcuttan daha üstün gösterir nitelikte- ifade etmek ve bu maharete sahip olmak için büyük bir çaba içine giriyor. Çünkü “vitrine” uygun biçimde kendini ifade edebilmek hiç olmadığı kadar önemli.

İfade artık sesi, kelimeyi ve hâlin mealini aşan şaşaalı bir gösteri; bir gösterişçilik ve imaj meselesi. Kamil insan sıfatlarıyla uzaktan yakından ilgisi olmasa da hatta evrensel lisana göre erdemli bir tek yanı bulunmasa da imajını maddi dünya ile bütünleştirebilmiş, bu doğrultuda cümleler kurarak kendini ifade edebilmiş, tarz ve söz maharetiyle zamanın tüketim akışına tam oturmuş birine kim meydan okuyabilir!

Bilgiyi yalnızca dolgu malzemesi olarak görmesi, kulak misafirliğiyle ya da üç beş görselle elde ettiği birikimi donanım sayması, yorumlardan yorum türetmiş olması, bilmeden bilmiş, olmadan olmuş görünmesi paha biçilemezdir!

“Kendini ifade etmek” psikolojinin konusu. Bilimsel manada genel tanımı; “Kişinin karşısındaki kişi ya da kişilere arzu, istek ve fikirlerini açık ve net olarak iletebilme biçimi.” Bu tanımdan yola çıkıldığında kısaca “kendini açıklamak” olarak özetlenebilir.

Günümüzde “kendini ifade etmek” kişinin özünü ve samimiyetini yani “kendini” görmezden gelen bir yol izliyor. Herkes kendi PR’ını (tanıtımını) yapmaya zorlanıyor; bir malzeme, bir eser, bir eşya veya bir madde gibi… Kendini açıklamak ve kendine ait bir şeyi izah etmek meselesi, algıları hedef alan ve onları cezbetmeye zorlanan bir çabaya dönüşüyor. Açıklama, algıları şekillendirebilmek ve beklenen tepkileri toplayabilmek için sistematik bir düzenek olmaktan ibaret; özle ilgili değil, çünkü özü dayanak hâline getirmek işleri zorlaştırıyor.

Maddeci dünyada hayatın içinde varoluş biçimimiz, sanki amfi tiyatroda bizi her yönden görebilen seyircilere sunmak zorunda kaldığımız bir “gösteri” gibi… Eğitim ve saha gözlemlerinin her biri temsilî provalar. Başarı ise sahnede herkesi büyülemek ve yükselişe hizmet edecek iddialı bir performans ortaya koyabilmek!

Dünya iletişim ve kolay ulaşım çeperiyle küçülürken, sistem ayrıntılara boğularak parçalara ayrılan bir manzara arz ederken kişiden beklenen; bu karmaşık sistemi çözebilme ve onun bir parçası olma becerisi, kendine ya da temsil ettiği topluluğa ilişkin fikrî ve şeklî bir temsil belirlemesi ve bu temsili meydana getiren ifadelerin değişen ve gelişen dünya şartlarıyla kısa sürede uyumlu olabilmesi, mevcuda göre kendini yeniden konumlandırmaya elverişli gelmesi.

Elbette bu kadarla da sınırlı değil, hayat karmaşıklaştıkça beklenti artıyor. Kişi kendini her gün yabancısı olduğu sistemin içinde şekillendirmeye çabalıyor, dolayısıyla kabın şeklini alan ifade becerisi sayesinde önce karakteri sonra da kimliği giderek karmaşıklaşan sistemin dişlisine ve temsil unsuruna dönüşüyor. Dışarda kalmak zor, içeride bu zoraki biçimlendirmeden kendini koruyarak var olabilmek çok daha zor.

***

Künye: Arapça kökenli ifade kelimesi zihinde tasarlanan bir şeyi söz veya yazı ile anlatma, söyleme, bildirme; anlatış, anlatma yolu ve tarzı; bir kimse veya şeyin görünüşüyle onu gören üzerinde bıraktığı tesir, şöyle veya böyle anlatım anlamlarına gelir (Kubbealtı Lügati).