İster okumayı öğrenme (okuryazar olma) noktasında ister okuma kültürü ve alışkanlığı noktasında olsun, okuma belli bir süreç dâhilinde gerçekleşir. Mezkûr sürecin etkili olarak yürümesini sağlayan unsurlardan biri de okunacak materyalin (kitap, dergi, dijital materyal vb.) seçimiyle ilgilidir. Günümüzde bu seçimi etkileyen ortamların başında multimedya (internet, sosyal medya vb.) gelir. Nitekim bazı araştırmalarda sosyal medya kullananların diğerlerine göre daha çok kitap okuduğu tespit edilmiştir.

Orhan Okay, 1940’lı yıllarda Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’in öncülük ettiği ve ağırlığını Batı edebiyat ve düşünce eserlerinin oluşturduğu klasiklerin Türkçeye çevrilerek yayınlanmasıyla 1950’den sonra Tevfik İleri’nin Millî Eğitim Bakanlığı döneminde “Türk Kültür Eserleri” adıyla Doğu kültürüne ait eserlerin yayınlanmasının o dönemde “iyi bir okuma atmosferi” oluşturduğunu dile getirir. Yine Orhan Hoca, daha sonra 1970’lere doğru, önceki iki deneyimin birikimiyle yerli ve yabancı kaynaklı eserlerin yayınını esas alan “1000 Temel Eser” çalışmasıyla bunun devamında ortaya konan “1001 Temel Eser” adı altındaki Tercüman gazetesine ait bir dizi yayın faaliyetinin de kayda değer olduğunu belirtir.

Son dönemde ise Millî Eğitim Bakanlığı tarafından 2004 yılında lise öğrencileri için, 2005 yılında da ilköğretim öğrencileri için “100 Temel Eser” kitap listeleri hazırlanmış ve birer genelgeyle öğretmenlerden bu kitapları öğrencilerine okutmaları istenmişti. Her ne kadar muhataplar mezkûr eserlerin temininde bir takım sorunlar (ekonomik, telif hakkı vb.) yaşamış olsalar da bu çalışmaların da diğerleri gibi Türkiye’nin okuma kültürüne katkı sağladığı düşünülür. Nitekim 2000’li yılların başında 6000 civarında olan yıllık basılan kitap sayısı 2021 yılında 80.000 rakamına dayanmıştır (TÜİK, 2022). Buna ek olarak Oku-Yay platformunun 2019 yılı araştırmasına göre son on yılda Türkiye’de kitap okuma oranında ciddi bir artış tespit edilmiştir. Ancak MEB tarafından mezkûr kitap listesi çalışmalarına 2018 yılında son verildi. Hâlbuki kitap temini sorunlarının giderilmesi başta olmak üzere gerekiyorsa liste güncellemesinin yapılması, yine daha öncekilerde olduğu gibi “500 Temel Eser” veya “1000 Temel Eser” gibi kitap sayısının artırılması ve basım-yayımının yapılarak okullarla / öğrencilerle buluşturulmasının neden düşünülmediği merak konusudur.

Kitap seçimiyle ilgili sık başvurulan tercihlerden biri de kitap tavsiyeleridir. Çeşitli araştırmalarda bireylerin tavsiye üzerine kitap okuduğu ortaya konulmuştur. Bu veriden yola çıkılarak çeşitli bilimsel araştırmalar yoluyla; edebiyat dergileri veya bazı kişiler (yazar, şair, akademisyen vb.) tarafından ya da bazı dernek ve kurumlar (okuma dernekleri, özel okullar gibi) yoluyla kitap önerilerinde bulunulmaktadır. Bilimsel yolla yapılan ilk çalışma bendeniz tarafından Türkçe öğretmenleri / öğretmen adayları için hazırlanmıştır. Türkçe öğretmenliği programında görevli öğretim üyeleri ve Türkçe öğretmenleriyle görüşülerek belirlenen mezkûr kitap listesinde 100 esere yer verilmiştir. Bu kitaplardan ilk 10’u şu şekildedir:

Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri (Doğan Aksan), Dil ve Kültür (Mehmet Kaplan), Huzur (A. Hamdi Tanpınar), Türkiye’nin Maarif Davası (Nurettin Topçu), Türk Dili Tarihi (A. Bican Ercilasun), Anna Karanina (Tolstoy), Yunus Emre Divanı (Yunus Emre), Kayıp Zamanın İzinde (Marcel Proust), Karamazov Kardeşler (Dostoyevski) ve Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi (H. Ziya Ülken).

Yine aynı yöntemle yapılan ikinci çalışma Beytullah Karagöz imzalıdır. Ortaokul öğrencileri için hazırlanan bu çalışmada Türkçe öğretmenleri, akademisyenler ve çocuk edebiyatı yazarlarının görüşleri doğrultusunda 100 kitap belirlenmiştir. Mezkûr listede yer alan ilk 10 kitap şu şekildedir:

Küçük Prens (A. de Saint Exupery), Çalıkuşu (Reşat Nuri Güntekin), Sol Ayağım (Christy Brown), İnsan Ne ile Yaşar (Tolstoy), Şeker Portakalı (J. M. de Vasconcelos) Dede Korkut Hikâyeleri, Çocuk Kalbi (E. de Amicis), Beyaz Diş (Jack London), Charlie’nin Çikolata Fabrikası (Roald Dahl) ve Martı (Richard Bach).

Bilimsel yolla yapılan diğer bir çalışma yine bendeniz ile M. Eyyüp Sallabaş’ın lise öğrencileri için hazırladığı kitap listesidir. Türk dili ve edebiyatı öğretmenleriyle görüşülerek belirlenen bu listede 100 kitaba yer verilmiştir. Bu eserlerden ilk 10 sırada yer alanlar şu şekildedir:

Yunus Emre Divanı (Yunus Emre), Safahat (M. Akif Ersoy), Nutuk (M. Kemal Atatürk), Çile (N. Fazıl Kısakürek), Ahlak (Nurettin Topçu), Tarihte Türkler (Erol Güngör), Bir Bilim Adamının Romanı (Oğuz Atay), Devlet Ana (Kemal Tahir), Sahnenin Dışındakiler (A. Hamdi Tanpınar) ve Dede Korkut Hikâyeleri.

Her ne kadar bireylerin tavsiye üzerine kitap okuduğu ve bu amaçla kitap listelerinin hazırladığı ortaya konulmuş ise de özellikle okuma kültürü ve alışkanlığına sahip kimi okurlar tarafından buna gerek olmadığı görüşü savunulur. Başka bir deyişle bu kişiler, insanların kendi okuma tecrübelerinin kendilerine kılavuzluk ettiğinden başkasının önerisine gerek olmadığı görüşündedir. Nitekim Cevdet Said de bu görüşü savunarak okumanın sahamızı genişlettiğini ve herhangi bir kitabı okumanın diğer kitapları okumaya bizi davet ettiğini belirtir. Bu görüşe göre okunacak kitaplara ulaşmanın en doğru yolu, başka kitaplardır. Yani kitaplar, kitaplara götürmektedir.