Lozan hakkında umumi değerlendirme - 4

Bu husustaki yanlışlara uzun uzun temas etmek, şimdi sadet hariç ama bir tanesi var ki, çok ehemmiyetli oda Fener Rum Patrikhanesi İzmir'e bir Metropolit atamış. “Vay bu Lozan'ı delmedir” diyorlar. Bu Lozan'daki patrikhanenin durumunu bilmediklerini ve Lozan Muâhedesi'nin metini de görmedikleri anlaşılıyor. Orta seviyedeki tür sahibi olan bu adamların (bunu Perinçek'in Aydınlık gazetesi de yapmış) insanları kınayamıyorum. Çünkü bu sözü daha evvel başka bir vesileyle tarihçilerin (yenilerin tabiriyle)' idol' addettiği bir zat da yaptı. Bu 24.10.2005'de zat Halil İnalcık idi. Milliyet gazetesine beyanatta bulunuyor ve diyor ki: “Patrikhane'nin ekümenik olması Lozan'ı delmektir.”

Bir defa Lozan çok delinmiş. Biz Ege adalarını Yunan'a vermedik İtalya'ya verdik. Alman harbinde yunana geçti. Antakya'ya Lozan'da verdik sonra aldık. Boğazlar müşterek bir komisyonu işgali altındaydı. Boğazlar statüsü 36'da değişti. Lozan her taraftan delinmişte ama “Patrikhane'nin Ekümenik şahsiyeti vardır” diye Lozan'ın delindiğini söylemek bir tarih profesörüne değil, Lozan hakkında mektep kitaplarında yazanı bilen bir adama bile yakışmaz.

Çünkü Lozan'da patrikhane ne durumdadır. “Lozan bağımsızlıktır” diyorlar alakası yok. Lozan'da Türkiye'nin istiklali mevzu bahis değildir. Bir develer bir devletle diplomatik temasa geçerse bu tanımak demektir. Lozan'a gitmeden Ankara'da İngiliz'in de Fransız'ında diplomatı vardı. Bu devleti tanıma demektir. “Lozan Türkiye Cumhuriyeti'ni tanıma” demek palavradır. Buna da uzun cevap verebilirim ama gerek yok. Bunu Halil İnancık'ın sözleri İzmir'e Metropolitan atanması nedeniyle yeniden gündeme geldiği için hatırlatmak istedim.

İnalcık diyor ki, “Ekümeniklik Lozan'ı deler” Bana Lozan Muâhedesi'nin metninde biri bana Patrikhane ile ilgili bir hüküm göstersin. Gösteremez, çünkü yok. Peki, bu yanlış neden oluyor? İsmet Paşa Lozan'a giderken Sirkeci garında diyor ki: “Patrikhane heyeti hazırası ile Türkiye'de faaliyet gösteremez Aynoroz'a gitmesini talep edeceğim.” Gerçekte de Lozan'da da talep ediyor. Patrikhane üzerine münakaşalar oluyor. Çünkü Yunan harbinde Patrikhane ihanet etmiş bize. Çanlar hazırlamışlar Ayasofya'ya takmak için. Ama Lord Curzon bir İsmet Paşa'yı çağırıp diyor ki: “Nedir bu Patrikhane'yi diline doladın? Bugün benim doğum günümü. Bana bir doğum günü hediyesi olmak üzere, bu işten vazgeç...”

İsmet Paşa bir doğum günü hediyesi olarak Patrikhane'yi bağışlamış, bütün günahlarından dolayı hesap sormaktan vazgeçmiş. Netice de Lozan Muâhedesi'ne Patrikhane ile ilgili bir kelime bile konmamış. Konmayınca ne olur?

Statüsü yenilenmeyince ‘Uhûd-u Atîka' denilen eski anlaşmalar cari olur. Bu anlaşmalarda Fatih Sultan Mehmet Han'ın verdiği imtiyazlardır. Fatih'in verdiği imtiyazlara göre Patrikhane'nin Ekümenik şahsiyeti vardır. Ancak bu gavurca bir kelime olan “Ekümenlik”in Türkçesi “Beynelmilel bir selahiyete haiz olmak” demektir. Bu sadece dinî sahadadır. Sultan Fatih büyük bir ileri görüşlülükle ‘bir mezhebi çökertirse Hıristiyanlar tek mezhepte birleşir' diye patriği itibarlı bir mevkie getirmiştir. Fener Rum Patrikliği'nin ekümenik olması, dünya Ortodoks kiliselerinin reisi olması demektir. Yani Katolik Papa'nın mukabilidir. Bunu kabul etmeyen dünyada bir tek Rusya vardır. Bugün patrik dini sahada ekümenik salahiyete haizdir. İskenderiye'deki papazı da tayin ekmek hakkın kendisindedir. Fatih'in verdiği emannâmeye göre böyledir.

 Rusya dedi ki: “Hıristiyanlığın merkezi papalıktı. Sonra bu İstanbul'a geçti. İstanbul ikinci Roma oldu. Bu da yıkıldı. Şimdi Moskova üçüncü Roma'dır. Bundan sonra Ortodoks mezhebinin lideri Moskova patriğidir. Bu nedenle Patriğin ekümenikliğini tanımayan tek devlet hâlâ sadece Rusya'dır. Rusya patriğine tabi kaç kilise var onu bilmiyorum. Sen şimdi bu adamın ne kadar ekümenik bir şahsiyet olduğundan habersizsin ki, “Patriği ekümenik olarak görmek Lozan'ı delmektir” diyorsun. Olacak şey değil!

Devamı yarın...