Maske takmalıyız ama neden? Kohlberg günümüzde yaşasaydı ve  pandemi sürecinde maske takan insanların niyetini değerlendirseydi ortaya nasıl bir fatura çıkardı? Bugün, maske takma eylemine Kohlberg'in ahlâki gelişim evreleri penceresinden bakalım derim.

Lawrence Kohlberg'e göre ahlaki gelişim, üç evre ve her evre de ikişer dönem olmak üzere altı aşamadan oluşmaktadır. 

Birinci evre: GELENEK ÖNCESİ DÜZEY'dir. Kohlberg'e göre, dokuz yaşından küçük çocukların çoğu bu ahlaki evrededir. Bu düzey kendi içerisinde ikiye ayrılır.

1) İtaat ve Ceza Evresi: Bu evredeki bireye göre bir davranışın iyi veya kötü olduğunun ölçütü "ceza"dır. Davranış kişiye ceza aldırtıyorsa kötü, aldırtmıyorsa iyidir. Örnek verecek olursak: Pandemi sürecinde maske takmamak ceza aldırtıyorsa kötü, aldırtmıyorsa iyidir. Veya polis varsa maske takayım (ceza almamak için) polis yoksa maske takmayayım.

2) Saf Çıkarcı Evre: Bu evrede kişi ödül getiren davranışları yapar. Ceza aldırtan davranışlardan kaçar. Yani sadece kendi çıkarına göre ve ödül için harekete geçer. Maske örneğine dönecek olursak bu evrede niyet şudur: Maske takarsam bana bir şey olmaz.

İkinci evre: GELENEKSEL DÜZEY'dir. Yine Kohlberg'e göre bu evrede ergenlerin ve yetişkinlerin çoğu yer almaktadır. Kendi içerisinde ikiye ayrılır.

1) İyi Çocuk Eğilimi Evresi: Burada bireyin davranışlarındaki niyet; çevreden onay almak, takdir edilmektir. Örneğin; Maske takarsam insanlar beni takdir eder, sever.

2) Kanun Ve Düzen Eğilimi Evresi: Bu evrede bireyin davranışının ölçütü, otoritedir. Burada otoriteye uyum ve kanunların dışına çıkmamak tek hedeftir. Örneğin; Maske takmak zorunlu o hâlde ben de takmalıyım.

Üçüncü evre: GELENEK SONRASI/ ÜSTÜ DÜZEY'dir. Kohlberg'e göre bu evreye ergenlikte veya yetişkinlikte ulaşılabilir. Veya hiç ulaşılamaz. Zira bu evreye ulaşabilmek için üst düzey bir görüş, duruş, feraset, bilinç ve vicdan gerekmektedir. Yine bu evre de kendi içerisinde ikiye ayrılır.

1) Sosyal Kontrat (Toplumsal Sözleşme) ve Yasaya Uygunluk Evresi: Bu evreye göre davranışın doğru olmasının ölçütü, o davranış toplumun faydasına olacak ve toplum bunu kabul etmiş olacak. Örneğin; Maske takmalıyım çünkü herkes takıyor ve bu toplumun faydasınadır.

2) Evrensel Ahlâk İlkeleri Evresi: Kohlberg'e göre ulaşılması en güç evredir. Bu ilkeye göre doğru davranışın ölçütü insanın kendi vicdan mahkemesidir. Tek bir insanın bile hakkını çiğnetmeyen, insana saygıyı düstur edinen bu ilkeye göre maske takmadaki niyet şudur: Tek bir insanı bile riske atmamak için maske takmalıyım.

İyi okuyacak olursak evrensel ahlâk ilkeleri evresindeki bu niyet, İslâm dininin muhataplarına hatırlattığı bir şiardır. Maide sûresi 32. ayette şöyle bir düstur vardır:

"...eğer bir kimse bir insanı öldürürse bütün insanlığı öldürmüş gibidir; ve bir kimse bir hayat kurtarırsa bütün insanlığı kurtarmış gibi olur..."

Yine İslâm dini iyilik dalgasına yol açana, iyi davranışa teşvik edene de ve kötülük saçan dalgalara yön verene de bir pay olduğunu Nisa Sûresi 85. ayette şöyle haber verir:

"Kim güzel bir (işe) destek olursa, onun da o işten bir payı olur. Kim kötü bir (işe) destek olursa, onun da o işten bir payı olur. Allâh her şeyi gözetip karşılığını verendir."

Hasılı sayın okur, maske takma eylemi tek bir insanın bile hayatını riske atmaktan kaçındıracağı için gündemimize ilgiyle almamız gereken bir konudur.

Fiziksel, ruhsal ve vicdani açıdan sağlıklı kalabilmemiz temennisiyle..

Kübra KARATEKE