Kıbrıslı Türklerin 28 Kasım 1948 Ayasofya Nümâyişinin Türkiye matbûâtındaki zayıf in'ikâsı

Bir ihtilâlle iktidârı zaptetmiş olan ve Anadolu Milletini kat'iyen temsîl etmiyen Kemalist Hükûmet, Lozan'da, ne Kıbrıs'a, ne dîğer Anadolu Adalarına sâhib çıkmış, sonrasında da onlara hep sırtını dönmüştü… Bu cihetle, Kıbrıs Türklerinin, dâvâlarını Anadolu'daki kardeşlerine benimsetmeleri hiç kolay değildi. Türkiye'deki Kıbrıslı talebe gençlik ve münevverler, bu uğurda senelerdir büyük gayret gösteriyorlardı; lâkin henüz arzû edilen seviyede muvaffak olamamışlardı. Bu hâlin âşikâr bir ifâdesi, Kıbrıslı Türklerin hayât-memât mücâdelesinin bir dönüm noktası olan 28 Kasım 1948 Ayasofya İlhâk ve Muhtâriyeti Protesto Mitingi'nin Türkiye matbûâtında pek cılız bir akis yapmasıdır. Bu vazıyete, devrin îtibârlı gazetesi Cumhuriyet  misâl gösterilebilir…

29 Kasım 1948 târihli Cumhuriyet'te, Ayasofya Nümâyişi, birinci ve üçüncü sayfalarda münderic küçük bir haberle bahis mevzûu edilmiştir; üstelik haberin mahrecleri de, iki ecnebî haber ajansı, BBC ve AP'dir… Gazetede, ne o gün, ne müteâkib günlerde, bu mühim hâdiseyle alâkalı bir yoruma da rastlanmıyor… Ayasofya Nümâyişi'nin mezkûr gazetedeki in'ikâsı şundan ibâret:

“Kıbrısta, Türklerin yaptıkları nümayiş… Türkler, İngiliz hâkimiyeti kalktığı takdirde adının Türkiyeye iadesini istediler…

“Londra 28 (B.B.C.) – Bugün Kıbrıs adasının başkenti olan Lefkoşe şehrinde Kıbrıslı Türkler büyük bir nümayiş yapmışlar ve İngiliz hâkimiyetine son verildiği takdirde adanın Türkiyeye iade edilmesini istemişlerdir. Binlerce Kıbrıslı Türkün iştirak ettiği bu nümayiş esnasında Kıbrıs adasının Yunanistana devredilmesini istiyenler şiddetle takbih edilmiştir.

“Kıbrıs adasında 80.000 Türk bulunmaktadır. Associated Press'e göre bu nümayişe 6.000 Türk iştirak etmiş ve bunlar adanın mahallî bir Yunan hükûmeti tarafından idare edilmesi fikrini şiddetle protesto etmişlerdir. Bu miting şimdiye kadar yapılanların en muazzamı olmuştur.” (Cumhuriyet, 29.11.1948, ss. 1 ve 3)

Bu utanç verici vazıyet, nihâyet bir sene sonra değişecek, bilhassa, Anadolu Üniversite Gençliğiyle sıkı irtibât kuran Türkiye'deki Kıbrıslı talebe ve  münevverlerin büyük gayretleriyle, Kıbrıslı Türklerin bir sene sonraki (11 Aralık 1949) Ayasofya Nümâyişi, bu def'a, Türkiye'de büyük akis uyandıracak ve Kıbrıs Dâvâsı, artık Anadolu efkârıumûmiyesine ve bir adım sonra da Türkiye Hükûmetine mâl olacaktır…

Rum Kilisesinin Enosis Plebisitine karşı 11 Aralık 1949 Ayasofya Nümâyişi

Kıbrıslı Türklerin, 28 Kasım 1948 Ayasofya Nümâyişi'nden bir sene sonra, yine bir gövde gösterisi hâlinde, Lefkoşe'de, aynı meydanda, ikinci bir nümâyiş daha tertîb etmelerinin sebebi, Rum Kilisesinin artan Enosis faâliyetleri ve bu cümleden olarak, Jenosidci Papazın, 15 Ocak 1950'de, İngiliz Mahâllî Hükûmeti'nden müsâade almadan, sâdece Rum Cemâatinin katılacağı bir plebisit planlamış olmasıdır.

Evvelce de bahis mevzûu ettiğimiz bu yeni hamlesiyle (Yeni Söz, 4.7.2020, Tef. No 643'e mürâcaat), Türkleri yok sayıyor, Ada üzerinde münhasıran Rumların söz hakkı olduğunu, ancak onların vereceği karârla Ada'nın siyâsî statüsünün tesbît edilebileceğini göstermek istiyordu. Böylece Enosis talebi, gûyâ meşrûiyet kazanmış olacak, milletler arası zemînde de alınacak netîceyi ileri sürerek, Enosis'in “self-determination” umdesine istinâd ettiğini ileri sürebilecekti… Nitekim Rumların kāhir ekseriyetinin iştirâkiyle kiliselerde yapılan plebisitte %95,7 nisbetinde “Enosis'e evet” reyi çıkmış ve Makaryos, bunu hep bir koz olarak kullanmıştır.

Kilise-Komünist İttifâkı

Câlib-i dikkat olan bir başka husûs, Enosis Plebisitini, Kiliseyle berâber, Rum Millî Meclisi'nin, Yunanistan'ın ve Kıbrıs'ın Rum Komünistlerinin de desteklemesi, yâni bu husûsta aralarında tam bir ittifâkın mevcûd bulunmasıdır. Her gün “Kıbrıs Rum Basını” sütûnlarında Rum gazetelerinin tavırlarını aksettiren Hür Söz gazetesinin, 11 Aralık 1949 târihli nüshasında bu Rum ittifâkı bahis mevzûu idi:

“Plebisit meselesi, dünkü Rum basınında en önemli konu teşkil etmekte [etmiye] devam etmektedir. Bütün sağcı gazeteler, başpiskobos Makarios ile diğer metropolitler tarafından imzalanan bir beyannameyi neşretmektedirler. Biyanname, Kıbrıs Rum halkının ilhak için olan davasını belirtmeğe çalışmakta ve bütün Rum halkını plebisite iştirak etmeğe davet etmektedir.

“Ethnos ile Eleftheria gazetelerinin Atina muhabirleri, Yunan parlamentosunda bir mebusun, Kıbrısın Yunanistana ilhakının ehemmiyetini belirttiğini ve plebisitin, Yunan hükûmetinin işini kolaylaştıracağını ve Yunanlıların, Kıbrıs Rum halkının yanında bulunduğunu söylediğini bildirmektedirler. Eleftheria'nın muhabiri, ayrıca, bu demecin bütün parlamento azaları tarafından alkışlandığını ve başbakanla diğer bakanların hatibi tebrik etiklerini bildirmektedir. […]

“[Komünist AKEL fırkasının nâşiriefkârı] Neos Demokratis, solcu teşekküllerin büyük köylerde ilhak [Enosis] için mitingler tertip ettiğini yazmakta ve mitinglerin programı ile hatiplerin isimlerini neşretmektedir.” (Hür Söz, 11.12.1949, s. 4)

Hür Söz'ün müteâkıb günlerdeki “Kıbrıs Rum Basını” sütûnlarında Neos Demokratis'in neşriyâtından yapılan hülâsalarda, yine (Rum Cemâatinin takrîben yarısını teşkîl eden) Komünistlerin, Enosis Plebisitini destekledikleri, bu mevzûda Kilise ve sâir Rumlarla berâber hareket ettikleri dikkati çekiyor:

“Neos Demokratis, Rum ‘millî meclisi'nin plebisit hakkındaki beyannamesinden sonra, solcu teşekküllerin [yapmayı planladıkları] kendi plebisitlerine son verdiklerini ve ‘millî meclis'in plebisitine iştirak edeceğini yazmakta, fakat ‘millî meclis' beyannamesinin solcu gazetelere gönderilmediğinden şikâyet etmekte ve ‘millî meclis'in hâlâ particilik güttüğünü ilâve etmektedir. Gazete, solcu teşekküllerin ‘millî meclis'e sundukları tekliflerin incelenmesinin ehemmiyetini belirtmekte ve ilhak için olmayacak bir plebisitten çekileceklerini yazmaktadır.” (Hür Söz, 13.12.1949, s. 4)

(-Lefkoşe'de münteşir- İstiklâl, 12.12.1949, s. 1)

Kıbrıs'taki Türk mevcûdiyetini ve Kıbrıslı Türklerin, her ne sûretle olursa olsun Enosis'e aslâ râzı olmıyacaklarını bütün dünyâya haykıran 11 Aralık 1949 İlhâk, Muhtâriyet ve Plebisiti Protesto Mitingi'nden bir intibâ ve M. Necati Özkan tarafından neşredilen İstiklâl gazetesinde Miting hakkındaki haber ve değerlendirmenin başlangıcı… Lefkoşe'nin Ayasofya (/ Selîmiye) Meydanı'ndan yükselen bu gür sedâ, herkesten fazla Anadolu halkının rûhunda akis yaptı ve onu bütün imkânlarıyle Kıbrıslı kardeşlerinin imdâdına koşmıya sevketti…