Osmanlı Devleti askeri başarıların yanında aynı zamanda bir ilim devletiydi. Bu devlet kuruluşundan tarih sahnesinde şanlı yer aldığı zamana kadar geçen 6 buçuk asırlık devrinde ilim insanlarına hep gereken hürmet ve değeri gösterdi. Bu yazımızda Osmanlı’nın yetiştirdiği önemli ilim insanlarından biri olan İsmail Hakkı Gelenbevi’den bahsedeceğim.

İsmail Hakkı 1730 tarihinde Manisa’nın Gelenbe kasabasında dünyaya geldi. Doğduğu yerle özdeşleşince bilinen tam adı İsmail Hakkı Gelenbevi oldu. Gelenbevi’nin ailesi de yörenin ünlü ilim erbablarındandır. Dedesi ve babası Gelenbe’de müftülük ve müderrislik yaptı. İsmail Hakkı ilk tahsile Gelenbe’de başladı. Gelenvebi çıkmış olduğu bu ilim yolunda adım adım ilerledi. Artık ilmi sahada Gelenbe kendisine dar gelince yolu Osmanlı Payitahtı İstanbul’a düştü. İstanbul’da Fatih Sultan Mehmet Hanın fethettiği bu kadim şehirde yine onun kurduğu Fatih Medreselerinde müderrislik yapan devrin önemli alimleri Yasıncızade Osman Efendi ve Ayaklı Kütüphane namıyla bilinen Müftüzade Mehmet Emin Efendi Gelenbevi’nin hocaları oldular. Gelenbevi Osmanlı’nın bu önemli alimlerden dersler aldı. Arapçayı, dini ilimleri Yasıncızade Osman Efendi’den; Matematik, Fizik, Kimya  gibi akli ilimleri de Müftüzade’den öğrendi. Gelenbevi tahsilin ardından Zeyrek semtine yerleşti. Bu dönem Osmanlı’da I. Abdülhamid devridir. Bu dönemde askeriyede yenilikler oldu ve Mühendishane-i Bahri Hümayun kuruldu. Gelenvebi adı geçen yüksek mektepte Matematik hocası olarak görevlendirildi. Bu dönemde İstanbul’a gelen Fransız mühendis Bab-ı Âliye bir logaritma cetveli takdim etti. Kimsenin anlamadığını görünce alaycı bir tavırla İstanbul’da bu cetveli anlayacak yokmu? diye nida etti. Bunun üzerine bu yabancı mühendis cevabını alması için İsmail Hakkı Gelenbevi’ye gönderildi. Fransız mühendis  bu ünlü matemetikçiyi görünce biraz da küçümseyici tavırla ‘’ Bu cetvellerin en kısa zamanda açıklamasını istiyorum’’ dedi ve gitti. Fransız ikinci defa geldiğinde Gelenbevi, müthiş bir vakarla işte cevabım budur diyerek hazırladığı bir risaleyi Fransız mühendise verdi. Fransalı mühendis bu duruma çok şaşırdı. Bu kadar kısa sürede bu eser nasıl yazılır diye hayretini gizleyemeyen mühendis Gelenbevi’nin ilmi ve zekası karşısında hayretler içerisinde kaldı. Bu müthiş cevaptan sonra Gelenvebi’ye samur bir kürk giydirildi. Bu arada Fransız mühendis Reisilkuttap Raşit Efendiye  Gelenbevi için ‘’ Bu adam Avrupa’da olsaydı ağırlığınca altına ederdi’’ dedi.

Böylelikle Gelenvebi’nin ünü imparatorluk sınırları da aştı. Osmanlı Devleti’nde I. Abdülhamid devrinden sonra III. Selim dönemidir. Bu dönemde Kağıthanede bir bayram töreninde Humbaracılar atışlar yapar ancak bu atışlar başarısız oldular. Sultan I. Abdülhamid bu duruma çok üzüldü ve emir vererek atış hesaplarını doğru yapabilecek bir uzmanın bulunmasını istedi. Uzman olarak Gelenbevi bilindiği için hemen huzura getirildi. Devrin ünlü matemekçisi Gelenbevi yapılan açı hesaplarını riyazi hesaplarla düzelti ve böylelikle atışların tam isabetle yapılmasını sağladı. Sultan III. Selim bu başarısından dolayı İsmail Hakkı Gelenbevi’yi tebrik etti, ona birçok hediye ve ihsanlarda bulundu. Bununla birlikte İsmail Hakkı Gelenbevi’yi Mora-Yenişehir’e kadı olarak görevlendirdi. Gelenbevi  Yenişehir’de bir kadılık vazifesinin birinci yılında devrin Osmanlı Şeyhülislamı Hamidi Zade Mustafa Efendi bir konudan dolayı kendisini tekdir eden bir yazı gönderdi. İlmin kadrü kıymetini çok iyi bilen Gelenbevi bu yazıdaki tekdirden dolayı çok üzüldü. Bu üzüntüyle beynine inme indi ve Ruhunu Rahmana teslim etti. (Hicri 1205/ M. 1791)

Osmanlı’nın en önemli Matemetik alimlerinden olan İsmail Hakkı Gelenbevi birçok eser kaleme almıştır.  Gelenbevi Türkçe Belagat ve Gramer alanında 8, Mantık Felsefe alanında 10, Kelam alanında 11, Matematik ve Astronomi ve İlm-i Mikat alanında 7 eser olmak üzere toplam 36 eser yazmıştır. İsmail Hakkı Gelenbevi’nin mezarı görev yaptığı ve Hakkın Rahmetine kavuştuğu Yenişehir’de Bayraklı Camii kabristanındadır. Gelenbevi’nin adı talebe olarak geldiği, yıllarca hocalık yaptığı  İstanul’un Fatih ilçesinde Gelenbevi Anadolu Lisesi’nde adı yaşamaktır. Ruhu Şad olsun Mekanı Cennet olsun. Rahmetle….