Suriye kördüğümü nasıl çözülecek? Kilidi kim nasıl açacak?

Bu soru son zamanlarda akılları meşgul ediyor. Göçmenlerin geniş alanlara taşan hareketleriyle daha gerçekçi olarak buradaki felaketin sesleri daha geniş bir alanda duyulmaya başladı. Sayın Cumhurbaşkanının son açıklamaları sahada devam eden şiddete rağmen diplomasi odaklı yeni gelişmeleri düşündürüyor.  

Suriye'ye dair son günlerde yeni gelişmeler söz konusu. Geçiş sürecine dair bazı yeni yaklaşımlar konunun uzun vadeli çözümü adına dillendiriliyor. Obama ve Putin meseleyi kendi aralarında ele alacaklar!!! Esed'in geçiş sürecinde yerini koruması bu cümleden ifadelerden. Bu durum yeniden diplomasi suyunun Suriye meselesine ısınacağını akıllara getiriyor. Süreçte, diplomasinin belirli kural ve prensipleri ve uluslararası hukuk tarafından korunan kuralların işleyip işlemeyeceği ve bu cümleden uluslararası temsilcilik ve iletişimi garanti eden kurumların işletilip işletilemeyeceğidir.  Stratejik planlar batağına dönen Suriye'de kuralların işleyip işlemeyeceği, çıkarların gölgesinde bu büyük anlaşmazlığın çözümlemede diplomasinin bir araç olup olamayacağı soruları; beş senelik diplomasi faciaları ile dolu bu ülke için düşündürücüdür. Anlaşmazlıklar gerçekten ortadan kaldırılabilecek midir? Değilse dostlar alışverişte görsün ortamında kurt kanunu mu işleyecektir?

Rejim, muhalifler ve sahada yeni ortaya çıkan unsurlar (PYD/PKK-IŞİD vb.) ortamında nasıl bir uzlaşı sağlanarak anlaşmazlıklar çözülebilecektir; sorunlar çözülerek şiddettin yaygınlaştığı ortamda unsurlar arasında iletişim nasıl sağlanacaktır; müzakere kimler arasında ve nasıl gerçekleşecek; buna dair kapsamlı programlar kimlerin garantörlüğünde nihayet bulacaktır? Bitmez sorular…

Bosna olayındaki gibi kan dursun da ne olursan olsuncu bir dayatma mı olacak, yoksa parçalanan Suriye'den bir yeni düzen mi çıkarılacaktır? Sınırlarımız dibindeki bu kaotik ortamda PYD-PKK yapılanması güçlenerek, IŞİD ile mücadele bahanesi ile tıpkı Ayn el-Arap'ta olduğu gibi de facto haller de jure durumamı dönüşecektir. Suriye diplomasi trafiğinde bu vekaletçi unsurlar masada yer alıp gidişatı ne kadar etkileyecektir soruları hep sisler arasından görünen kaosun düşündürdüklerinden. ABD'nin terör olgusunu yaraştıramadığı PYD'ye dair bedelleri kim ödeyecektir?

Suriye olayı, bir yandan savaş ve çatışma sürerken, düşmanlar ve dostların sürekli kendi arasında müzakere halinin yaşandığı bir süreci anlatıyor. Süreçte menfaat grupları! kendi aralarında Cenevre benzeri konferanslar silsileleri ile müzakerenin en önemli unsuru olan uygun mevsimi beklenmeye devam ettiler. ABD, Rusya gibi küresel aktörler yanında Türkiye, Katar, Suudi Arabistan ve İran Suriye üzerinde gerek toplantılar gerekse sahada gidişatı değiştirmek adına çaba sarf etmekteler. Lakin her halükarda IŞİD ve PYD yapılanmaları aleyhimize söz konusu gelişmelerin başını çekmeye devam ediyor. Bu süreç sonrası gerçek diplomasi süreci başladığında uygun mevsim geldiğinde nihai gelişmenin bizim nereye ulaştırdığını göreceğiz. Lakin geçmişteki başarısız müzakere süreçleri bazı anomalileri ortaya çıkardı.  

Suriye müzakereleri başlayacaksa bu süreçte ‘başarısız müzakere'nin olumsuz sonuçları ve bedelleri tarafların reel bir sonuç almak için gayret etmesi yönünde teşvik ve hatta tehdit edici olacaktır. Bu müzakereler uzadıkça tarafların prestij kaybedecek olması, bunun siyasi iç politika yansımalarının olması, göçmenler sorunu gibi mücbir sebeplerin ışığında konunun uzamasının dezavantaj oluşturması sonuca ulaşmak adına önemli motivasyon kaynakları olacaktır. Bugüne kadar olduğu gibi, eğer çözüm sağlanamazsa sorunlar ve anlaşmazlığın çözülemeyeceği kanısı uzayan ve kördüğüm olan müzakerelerle birlikte güçlenecektir. Nihayet, taraflar sonuçlara ulaşamadıkça tahrikçi tepkiler ortaya çıkacak ve bunalım derinleşecektir. Bu da sulhun değil silahın sözünün geçmesi sürecini uzatacaktır. Gerek doğruda gerekse vekaletçiler vasıtasıyla sahaya müdahale eden güçlerin bunu yönlendirme imkanı olduğu göz ardı edilmemelidir.

Suriye'de olması istenen antlaşma ise, “uzlaştırma”da, tarafların güvenebileceği bir üçüncü taraf veya taraflar, beş yıldır devam eden çatışmalardaki temel meseleleri tespit etmek, bunu yaparken ise sahadaki gerginliği azaltmak, bu gerginliğin azalması ile çökmüş bir devletin eski vatandaşları olan unsurları doğrudan müzakereye girmeye teşvik etmek gayesiyle, anlaşmazlığın tarafları arasında, gayrı resmî ve resmî bir iletişim imkânı sağlamalıdır. Diplomaside “iyi niyet misyonu” olarak adlandırılan aracılık işlevi devreye sokulmalıdır; bu aracı/aracılar taraflara tavsiyede bulunmadan, mütekabil mesajları iletmelidir/ler. Nihayet, “araştırma komisyonu” görevi üstlenen üçüncü taraf/lar, uyuşmazlığa ilişkin bulguları ciddi ve çözüm odaklı olarak araştırarak sonuçları taraflara aktarmalıdır. Bu aşamadaki faaliyetlerin niteliği meseleyi esastan yönlendirme gücü olan tarafların niyetine göre Suriye ve halkının veya hegemonların menfaatine göre şekillenmesini belirleyecektir.

Peki bu süreçte nasıl bir diplomasi yaklaşımı ön görülebilir?

Son dönem diplomasi tarihinde Avrupa, Ortadoğu ve Afrika ülkelerinde iç çatışmalar nedeniyle zayıflayan veya çöken devletlerin meselelerini çözümde ‘geçiş diplomasisi' veya ‘ihtilaf sonrası yeniden inşa' diplomasisi denilen yeni bir tarz kullanılmaktadır. Bugün Suriye çökmüş (failed) bir devlet yapısı vardır. Bu diplomasi yöntemine göre, sahada güvenlik operasyonları düzenlemek ilk aşama olarak görülür. Bu bakımdan Suriye içinde gelişmeleri kontrol altına almak, müzakereleri sürdürebilir kılmak adına çöken yapının yeniden kurulması adına güvenlik operasyonları, IŞİD ve PYD gibi unsurların Suriye'nin bütünlüğüne zararlı yapılanmaları ve bu yoldaki gayretleri sınırlandırıldığı ya da tamamen ortadan kaldırıldığında ancak ikinci aşama olarak yeni bir yönetimi oluşturmak konuşulabilir. Akabinde ise ülkede geniş katılımı temsil edebilecek olan-Irak'taki durum bu bakımdan karamsarlığa yol açıyor- seçim reformu yapmak gereklidir. Bu yolla normalleşme ve yeniden ülkenin işleyebilir bir yapıya kavuşması sağlanabilecektir. Irak veya Libya'daki gibi dâhili harici unsurlar bu süreci baltaladığı sürece ve şiddetin sürmesi halinde gerçek ve nihai bir barış söz konusu olamayacaktır. Bütün bunlar sonrasında ise savaş suçlarını tespit edip yargılama mekanizmasını kurmak gelecektir.

Bütün bu diplomasi süreçleri Suriye'de sağlıklı bir zemin ve garantörlerin adil tutumlarıyla gerçekleşecek olursa bir gün Suriye'de çatışmanın yerine yeniden düzenin sesini duymaya başlayabilir. Göçmen akınının Avrupa'ya taşmış olması umulur ki sorunun çözümüne daha samimi yaklaşımların ortaya çıkmasını sağlar. Lakin bilinir ki Batı için menfaat ve hesap her şeyden önce gelir.

Suriye, Orta Doğu kaosunun Arap Baharı hareketleri ile ortaya çıkan stratejiler bataklığı halinden çıkarak yeniden küllerinden dirilecek midir? Yoksa küresel aktörlerin bir yüz evvelki Osmanlı sonrası parçalanma sürecinin yeni bir kavşağında mıdır bunun gelecek günler gösterecektir.  

Uluslararası ortamdan BM çatısı altında çıkacak çözümler daha önceki tecrübeler göz önüne alındığından ne kadar umuda kapı açılabilir bu da son soru…