Yüzbaşı Ali Fuad Erden ve henüz Erkânıharbiye'de okumakta olan arkadaşı Mülâzım-ı Evvel Mustafa İsmet, baş başa, Materyalist ve ihtilâlci-tedhîşçi kitapları tedkîk ederek kendilerini bir taraftan İttihâdcı İhtilâline, dîğer taraftan istikbâlin Kemalist İnkılâblarına hazırlıyorlardı. Filhakîka, muâsır târihimizin ihtilâl ve İnkılâbları, fikren ve bilgi birikimi îtibâriyle iyi yetişmiş, birbiriyle mütesânid, teşkîlâtlı, inzibâtlı, Avrupa Medeniyetine îmân etmiş, Müslümanlıktan ve Millî Kültürümüzden nefret eden, Avrupalılar ve Gizli-Kuvvet tarafından da desteklenen bu kadrolardan müteşekkil bir cemâatin eseri olacaktır…

***

 “İnkılâblar”, bu zihniyetle hazırlandı

Gerek Erden'in, gerekse İnönü'nün Hâtırât'larından, hem Ali Fuad'ın, hem de arkadaşı Mustafa İsmet'in nasıl bir zihniyetle yetiştikleri, istikbâle nasıl hazırlandıkları ve Türkiye için de nasıl bir istikbâl hazırladıkları gayet iyi anlaşılıyor. Muhabbet ve iştirâk hissiyle bahsettiği asrî feylesoflar, hep Materyalist ve/veyâ Anarşist, tedhîşçi, ihtilâlci, Komünist fikir ve mücâdele adamlarıdır: Büchner, E. Haeckel, Kropotkin, Bakunin, Stirner, Proudhon, Marx…

Bir de, Erden'in: “Okuyacağımız kitapları, Batı'nın en ileri düşüncelerini kapsayanlar içinden seçerdim” şeklindeki yorumuna dikkat etmek lâzım. Bu kanâatin arkasından zikrettiği fikir ve hareket adamları, mezkûr şahsıyetlerdir. Bu kanâatini têyîden, ayrıca: “Anarşizme oranla sosyalizm sağcı, geri sayılırdı” tesbîtinde bulunuyor. Demek ki onlara göre, bir fikir, Komünizme, Anarşizme, tedhîşçiliğe, tahrîbkârlığa ne kadar yakınsa, o kadar “ileri” oluyor… Daha o zamânlar, “İnkılâblar”ın hayâlini kurdukları belli değil mi?

Bir de, Siyonizmin büyük ismi Max Nordau'yu hayrânlıkla okumaları gözden kaçmamalı!

Gölgede kalmış bir Komitacı: Orgeneral Ali Fuad Erden

Efkârıumûmiye nezdinde ismi pek öne çıkmamış mühim bir şahsıyet… Macedonia Risorta İTK'sının öncü kadrosundan… Ali Fethi, Mustafa Kemâl, Mustafa İsmet üçlüsünün yakın arkadaşı… Mustafa İsmet'i Ali Fethi'yle tanıştırıp onun, İttihâd ve Terakkî Komitası'nın mâhir bir teşkîlâtçısı olmasını sağlayan Komitacı… 19. asrın sonlarından îtibâren Orduda –ona istikamet verebilecek kadar- artan Sabataî nüfûzunun bir timsâli…

1882'de İstanbul'da doğdu. (1884'te doğan arkadaşı Mustafa İsmet'ten iki yaş büyüktü.) Erkânıharbiye'den, Mustafa İsmet'ten iki devre evvel (1903-1904'te) mêzûn oldu ve henüz Mülâzım-ı Evvel olan arkadaşıyle her hafta buluşup Komitacı formasyonlarını kuvvetlendiren fikrî çalışmalarla ona rehberlik etti.

Balkan Harbinde III. Kolordu Erkânıharbi idi. İttihâdcı fitnesi yüzünden bütün Balkanlar kaybedildikten sonra Pâris'e Askerî Ataşe tâyîn edildi. 1. Cihân Harbinde, Sûriye'de, İttihâdcı lider Cemâl Paşa'nın kumandasındaki IV. Ordunun Erkânıharbiye Reîsi idi. 1916'da Miralaylığa terfî ettirilmiş ve VIII. Kolordunun Kumandanlığı vekâleten uhdesine verilmiştir. (http://www.wikiwand.com/tr/Ali_Fuad_Erden, 12.8.2018)

Ali Fuad Erden, genç yaşından îtibâren velûd bir harb târihi müellifi oldu. Rûmî 1321 / Mîlâdî 1905'de, Osman Senâî (sonradan Erkânıharb Miralay Erdemgil; 1872-1944; yine pek velûd bir müellif ve mütercim; kitaplarından birisi, 1933'te, Kemalist Rejimin onuncu seneidevriyesi münâsebetiyle neşrettiği Ebedî Cumhuriyetimizin Büyük Bayramı Şerefine; Bugünün Gençlerine'dir) ile müştereken, beş cildlik bir resimli Rus-Japon Harbi târihi neşretti: Musavver 1904-1905 Rus-Japon Seferi: Îlân-ı Harbden Muâhede-i Sulhiyeye Kadar Güzerân Vukuât-ı Harbiyeyi Kâfî Tafsîlâtı Câmîdir, İstanbul: Kitabhâne-i İslâm ve Askerî, Tüccarzâde İbrâhim Hilmî, resimli, haritalı, 21 cm, 1604 s. Bunu bir başka hacimli eseri tâkîb etti: 1293 Osmanlı-Rus Seferi, Dersaâdet: Tüccarzâde İbrâhim Hilmî, Rûmî 1326 / Mîlâdî 1910, 3 cild, 25 cm, 960 s., resimli, haritalı.  

Muhtemelen bu çalışmaları ve bu hevesi sebebiyledir ki 1917'de Umûmî Erkânıharbiye Riyâseti Harb Târihi Dâiresi'nin başına getirildi.

V. Ordu Kumandanı Komitacı Cemâl Paşa ve mâiyetindeki Erkânıharbiye Reîsi Ali Fuad Bey (sağda), Filistin'in cenûbundaki harekât esnâsında, Karârgâhda…

***

Yine Filistin Cephesinde, Komitacı Cemâl Paşa, onun sağında Ali Fuad (Erden) Bey ve resmin sağında Mehmed Vehîb (Kaçı) Paşa…

***

İstiklâl Harbinden sonra İzmir Müstahkem Mevkıi Kumandan Vekîli tâyîn edildi.

1926'da Mirlivâlığa (“Tuğgeneralliğe”) terfî etti. 1931'de Harb Akademisi Kumandanlığına tâyîni ve 1943'e kadar on iki sene bu mevkıi muhâfaza etmesi, hem “Tek Adam”a, hem “İkinci Adam”a yakınlığının bir tezâhürü olarak yorumlanabilir.