Dünyada salgın şartlarının hüküm sürdüğü ve birçok ekonominin çöktüğü bu dönemde tarihte kurulan Türk devletlerinden en güçlüsü ve en uzun süre yaşayanı Osmanlı Devleti’nin kısaca ekonomi sorunları sürecini aktarmaya çalışacağız.

Yavuz’un hazine mührü

Osmanlı Devleti’nde ilk para Orhan Gazi döneminde basıldı. 1327 yılında Bursa’da basılan paranın adı akçedir. Orhan Gazi döneminde toprakların genişlemesiyle birlikte ekonomik faaliyetler hız kazandı. Devletin topraklarının genişlemesi ve gelirlerinin artması ile basılan paranın dönemlere göre değişim göstermesine sebep oldu. Fatih Sultan Mehmet Han döneminde Osmanlı parası altın olarak basılıyordu. Yavuz Sultan Selim döneminde Mısır seferi yapıldı, bu sefer Osmanlı Devleti’nin hazinesinin tamamen dolmasını sağladı.  Bin deve yükü tutan bu meblağ Osmanlı hazinesini tabiri caizse abad etti. Yavuz Sultan Selim Han hazinenin kapısını kendi mührüyle mühürledi ve şöyle bir vasiyette bulundu:

‘’Benim altınla doldurduğum hazineyi torunlarımdan her kim doldurabilirse kendi mührü ile mühürlesin, dolduramazsa Hazine-i Hümayun benim mührümle mühürlensin.’’

Osmanlı sonuna kadar hazine hep Sultan Selim Han’ın mührü ile mühürlendi. Kanuni Sultan Süleyman devrinde Akdeniz Türk gölü oldu. Bu dönemde bütün ticaret sahalarının merkezinde bulunan Osmanlı Devleti büyük miktarda vergi geliri elde ediyordu. Daha sonra Avrupalı kâşifler Afrika kıtasının en güney ucu olan Ümit Burnu’nu buldu ve Avrupalı tüccarların ticaret rotası değişti. Böylelikle Akdeniz ticarette eski önemini yitirdi. Osmanlı Devletinin vergi gelirleri azalmaya başladı. Amerikan gümüşünün bol miktarda Osmanlı pazarına girmesi Osmanlı parasının alım gücünün azalmasına sebep oldu. Bu da enflasyon demekti.

Osmanlı döneminde enflasyon

Evet, Osmanlı Devleti’nde de enflasyon yaşandı. Bu enflasyon uzun yıllar Osmanlı devletinin sıkıntıya girmesine sebep oldu. Yapılan askeri harcamalar ve girişilen savaşlarda Osmanlı ordularının yenilgilerinin artması nedeniyle devlet ciddi bir ekonomik sıkıntıya maruz kaldı.  Osmanlı parasında tahşiş yapma; yani kırpma yoluna gidildi. İçindeki bakır miktarı artınca paranın değeri düştü. Enflasyon çarşıda pazarda kendini gösterdi. Tahşiş yani kırpma II. Mahmut döneminde zirveye ulaştı. Gümüş kuruş çok değer kaybetti. Gümüş akçe en son 1834 tarihinde çıkarıldı. Bu dönemde altın sikke ve 20 kuruş değerindeki Mecidiye Osmanlı’nın temel parasıdır. Osmanlı Devleti 1853 tarihine gelindiğinde Kırım Savaşı’na girdi. Kırım Savaşı’nda ilk dış borç alındı. Bu borçların alınması ileriki yıllarda Osmanlı maliyesini bir hayli güç duruma düşürecekti. 1861 tarihinde Osmanlı tahtına gelen Sultan Abdülaziz Han, halk tarafından sevilen ve kendisinden çok ümitler beklenen bir hükümdar oldu.

Sultan Abdülaziz’in modern ordu fikri

Sultan Abdülaziz Han 1864’te Mısıra gitti. Mısırdaki resmigeçitte Mısır Hıdivi İsmail Paşa’nın ordusunun resmigeçidinden çok etkilendi ve Osmanlı ordusunu son sistem silahlarla donatma kararı aldı.  Askeri harcamalar bir hayli artmıştı. 1867 Avrupa seyahatinde Kraliçe’nin daveti üzerine İngiltere’ye giden Sultan Abdülaziz burada İngiliz donanmasının resmigeçidinden ve İngiliz filosunun büyüklüğünden çok mütehassıs oldu. İstanbul’a döner dönmez büyük bir donanma oluşturmak için çalışmalara başladı.

Osmanlı Borçları

Devrinde alınan gemilerle Osmanlı donanması İngiliz donanmasından sonra dünyanın en büyük ikinci büyük donanması olma özelliği kazandı. Yine aynı devirde devletin çıkan isyanlarla uğraşması masraflarının bir hayli artmasıyla maliye çok büyük bir sıkıntıya girdi ve devlet 1875’te ekonomik iflasın eşiğine geldi.  Devletin borcu 239 milyon altına dayandı. Sultan Abdülaziz döneminden sonra bu borç Sultan Abdülhamid hanın idaresine kaldı. Sultan Abdülhamid döneminde 1881 Muharrem kararnamesi ile Genel Borçlar idaresi kuruldu. (Düyun-ı Umumiye). Bu idare ile Osmanlı Devleti borçlarını ödemeye başladı. Sultan Abdülhamid Han devrinde hem devletin borçları ödeniyor hem de devlet bayındırlık, eğitim, sanayi, ulaşım vb gibi alanlarda büyük yatırımlar gerçekleştiriyordu. Sultan Abdülhamid devrinin sonuna doğru borcun büyük miktarı ödendi. Ancak 1909 yılında 31 Mart vakasıyla Sultan 2. Abdülhamid hanın tahttan indirilmesi Osmanlı için sonun başlangıcı oldu. İttihat ve Terakki döneminde girilen savaşlar ve en son Birinci Dünya Savaşına girilmesi Osmanlı Devleti’nin tarih sahnesinde yerini almasına neden oldu.  Osmanlı borçları bakiyesi Osmanlı’dan sonra Türkiye Cumhuriyeti’ne miras kaldı. Lozan’da görüşülen ana başlıkların biri de Osmanlı borçları oldu.  Bu borçlar taksitlendirildi ve borçların son taksiti 1984’te Turgut Özal döneminde ödendi.