İslam tarihinde bilginler çeşitli bilimsel alanlarda çalışmalar yaparak eserler verdiler.  Onlardan biri de El Cezeri’dir. El Cezeri’nin 1181 tarihinde Cizre’de dünyaya geldiği bilinmektedir. Cezeri, yazmış olduğu ve 1205 tarihinde tamamladığı kitabının baş kısmında Artuklu Hanedanı’nın himayesinde olduğu söylemiştir. Yine yazdığı kitabından öğrenildiğine göre 1181 tarihinden itibaren 25 yıl Diyarbakır Sultanı Sukman Bin Artuk’un hizmetinde bulunduğunu ifade etmektedir. Tam adı Ebu’l İz İbni İsmail İbni Rezzaz El Cezeridir. Cezeri’nin çalışmalarının kendisinden sonraki dönemde ünlü Leonardo da Vinci’ye ilham kaynağı olduğu bilinmektedir.

Artuklu Hükümdarı Sukman Bin Artuk Cezeri’den bir kitap yazması yönünde bir istekte bulundu. Bunun üzerine Cezeri El- Camii Beyn el-İlm ve El Amel el Nafi-i fi Sınaat el Hiyel ( Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve Uygulamalar adlı bir eser kaleme aldı. Bu yapıt toplamda 6 kitaptan oluşur.

 

CEZERİ’NİN BAZI BULUŞLARI

El Cezeri, denge kavramından faydalanarak insan hayatında kullanışlı olan sıra dışı araçlar yaptı. Su ve mumdan istifade ederek çok hassas kefeler imal etti. Cezeri’nin ürettiği içine doldurulan sıvıları istenildiği ölçüde akıtabilen ibrikler Onun hava ve boşluktan istifade ederek düzenlediği araçların başında gelir. Cezeri bu aracından kitabında da bahseder.

Cezeri’nin üretmiş olduğu makinelerden biri de su çarkıyla çalışan makinedir. Bu makine modern mühendisliğin gelişmesine önemli katkıda bulundu. Adı geçen makine çift etki prensibinin uygulanması, dönme hareketinin ileri geri olarak da yapılabilmesi, emme borusunun bilinen ilk kullanılışı olmasından dolayı önemlidir. Bu araç, emme basma tulumbanın ve buhar makinesinin ilk örneği sayılabilir.

 

 

 

Cezeri’nin yaptığı çalışmalar sonucu ürettiği otomatlar da bulunmaktadır. Otomat kendiliğinden hareket etmeye başlayıp duran araç demektir. Daha önce Grekler tarafından bulunup kullanılan otomatlar Cezeri döneminde en gelişmiş şeklini aldı. Cezeri, eserinde çeşitli otomatlardan örnekler verdi. Su saatleri verilen örnekler arasındadır.  Cezerini’nin en önemli aracı fil su saatidir. Bundan başka Cezeri değişik haznelerdeki suyun seviyesine göre ne zaman su dökeceğine, ne zaman meyve ve içecek sunacağına karar veren otomatik hizmetçi cihazını geliştirdi. Bazı makinelerinde hidro mekanik etkilerle dengeyi sağlama ve hareket ettirme sistemine yönelen Cezeri, bazı makinelerinde de şamandıra ve palanga arasındaki çarklar kullanarak karşılıklı olarak etiketleme sistemi kurmayı düşündü. (Cezeri’nin yaptığı eserlerinden biri de Artuklu Sarayına yapmış olduğu kapıdır. Bu kapı 4 metre yüksekliğinde, 1,5 metre genişliğinde dökme pirinçten yapılan iki kanadı bulunur. Kapının orta bölümü altıgen ve sekizgen yıldız motiflerinin olduğu kafes biçimindedir. Bu kafes sarılmış yapraklarla tezyin edilmiş ve kufi yazı ile çevrelenmiştir. Bu yazıda ‘’ Mülk Tek ve Kadir-i Mutlak Olan ALLAHINDIR. Yazmaktadır.

Robotik ve Sibernetik ilminin babası kabul edilen bu bilginin adı Baykar tarafından tasarlanıp üretilen Uçan Araba’ya Cezeriadı verildi. Umulur ki geleceğimiz olan gençlerimiz İslam bilginlerinin çalışmalarını eserlerini araştırıp öğrensin ve onlardan ilham alarak yeni eserler üretsin. Ramazanı Şerifiniz Mübarek Olsun. Selamlar.

 

Kaynakça:

 Sadettin Ökten, Cezeri Dia Maddesi

Cuma Vural, Işık Doğudan Yükselir.

Hüseyin Gazi Topdemir- Yavuz Unat, Bilim Tarihi.