Bu yazının sahibinin alanının tarih olduğu ve psikolojiye dair değerlendirmelerin bazı okumalara dayalı olarak yaptığımızı ve deprem hafızamıza bir tarihçi olarak not düşerken meseleye disiplinler arası bakarak tespitimizi yapmaya çalıştığımızı ifade etmek isteriz. Amacımız travmaya dair psikolog ya da uzman görüşü/tavsiye vermek değil bütün bir bakış içinde travma algısı denilen konuya önemine binaen bir tarihçi notu düşmek istediğimiz düşünülerek bu yazı okunmalıdır. Bu meseleyi her türlü medyada özellikle travma çalışmış psikolog ve uzmanların anlatması özellikle faydalı olacaktır.

Yaşadığımız deprem felaketi sonrası enkaz kaldırma işleriyle fiziki dünyamıza dair tedbirler yürürlüğe giriyor, yıkılan fiziki olanın tamirine dair çalışmalar devam ediyor. İnsan iki yönlü bir canlı bir tarafı ile fiziki diğer yanıyla ruhi bir varlık. Deprem olayı milletimizin bir kesimini fiziki olarak en ağır şekliyle etkiledi. Canımız yandı. Can kayıplarımız yaşandı. Bir de enkazdan kaçanlar ya da kurtulanlar yani deprem sonrasında nefes alıp vermeye devam eden canlarımız var. Genel tartışmanın fiziki olan üzerinden yürüdüğüne şahit olurken deprem sonrası oluşacak travmatik yıkıma dair pek konuşulan bir şey duymuyoruz. Lakin bir yandan bölgedeki ahali diğer yandan tüm milletçe bir travma yaşadığımızı düşünüyor muyuz? Uzmanlarınca travma algısı olarak adlandırılan konu hepimizde farklı etkiler ile devam ediyor. İşte tarihçi olarak bizi ilgilendiren de bu olguya işaret edip, deprem tecrübemize bu hususu da katarak bakmaktır. Travma algısı aynı olaya verdiğimiz birey tepkimizin sonuçlarıdır olarak görülüyor. Bu noktada travmayı yönetmek kolay olmasa gerek; kimileri bu olayı iç ve dış dünyasındaki dayanaklarla daha hafif atlatırken kimileri için bu algı çok yıkıcı olabilir. Hatta depresyona dönüşerek ölümcül sonuçlar doğurabilir. Bu bakımdan travma algısının sonuçları enkaz ve kaldırılıp şehirlerin fiziki olarak ayağa kaldırılması kadar önemlidir diye düşünüyoruz. Narsist eleştirilerden ziyade halden anlayarak birbirimizin koluna girmemiz gereken zamanlardayız. Uzmanlarının bu konuda yapacakları katkı bu zamanlarda hayati boyuttadır.

Peki nedir bu travma? “Travma, ölüm, ölüm tehdidi, ağır yaralanma ya da bedenin bütünlüğüne yönelik bir tehdidin ortaya çıktığı ve kişinin kendisinin yaşadığı ya da tanık olduğu olaylar travmatik yaşantılar olarak tanımlanmaktadır. Deprem, sel, yangın, vb. gibi afetler, savaş, ırk veya din ayrımcılığı, boşanma, reddedilme, çocuk istismarı, tecavüz, işkence, vb. yaşantıları psikolojik travmalar olarak görülebilir. Travma, bireyin kişiliği ve psikolojik yapısı üzerinde şu veya bu ölçüde kalıcı bir etki bırakan olağandışı, felaket niteliğinde bir yaşantının anılarından kaynaklanan bir rahatsızlık ve bunalım durumu olarak tanımlanır.” Parvaneh Ebrahımı Dınvar, Travma Sonrası Stres, Dünyaya İlişkin Varsayımlar Ve Tanrı Algısı Arasındaki İlişki, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Ve Din Bilimleri (Din Psikolojisi) Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2011”. Burada akademik bir çalışmadan aktardığımız tanımdan yola çıkarsak yaşanan deprem bir travma kaynağı olarak ruhumuzda da enkazlar oluşturmaya devam ediyor. Travma algısının ise bireylerde yaşadıkları şeylere göre farklı etki ve tepkilerle yaşanır halde olduğunu düşünmek için psikolog olmaya hacet yok sanıyorum. Bir çocuk, kadın, sevdiklerini kaybeden birisi, daha önce deprem yaşamış bir başka kişi ve daha onlarca ihtimal içinde bu konu yaşanıyor olmalıdır. Bunu uzmanlarının gereğince anlatacağı dikkatlerle düşünmek ve tedbir almak önemlidir. Biz deriz ki bu süreçte halden anlamak şüphesiz çok önemli yani demek istiyoruz ki milletçe birbirimizin halinden anlamamız gereken bir imtihanla daha karşı karşıyayız. Tarih bu tecrübeden ders alanlara gelecekte iyilik ve esenlik değilse de yeni travmalar vaat ediyor şüphesiz!

İnsanlar bu süreçte travmaya farklı tepkiler verebiliyorlar. Uzmanların görüşlerinden anladığımız kadarıyla kişilerin algılarının şüphesiz yaşantılar ve münferit bir sürü şarta bağlı olarak geliştiği ifade ediliyor. Burada bahsedeceğimiz tezahürler bir tespit olmanın ötesinde okunmamalı bir tarihçinin toplumu, hayatı ve zamanı anlama gayreti olarak disiplinler arası  bir bakışla bir duruma ve olguya bakış olarak değerlendirilmelidir. Ne bir tavsiye var ne de bir çözüm önerisi. Ne demişler yarım doktor candan edermiş. Bu çerçevede travmalara veridliği söylenen tepkilere bakarsak, kimisi soğukkanlı ve sakin kalarak bu travmayı savuşturmak isteyebilir. Kimileri ise hedef ve planlarına yoğunlaşarak bu durumla baş etmeye çalışabilir. Bir kesin ise kendime işlerin daha iyi olacağını söyleyerek; bunun da bir imtihan olduğu, düzeleceği söylemi ile konuya yaklaşmayı seçer. Diğer bir grup ise algısını acı veren duyguları azaltmaya çalışarak yönlendirmeye gayret eder. Bu süreçte kimileri ise program ve etkinliklerine olabildiğince aynı şekilde devam ederek travma algısını yönetmeye çalışır. Bunun yanında olayı düşünmemek için dikkatini dağıtarak travmayı sindirmeye çalışanlar da görülebilir. Bunun yanında bu ara çokça gördüğümüz bir durum olarak kişiler dikkatlerini diğer insanların ihtiyaçlarına yöneltiyorlar ve onların ihtiyaçları ile ilgileniyorlar. Bu hem bireyin travmasını söndürüp hem de diğer canlara yürek olarak travmayı paylaşarak aşmayı çalışan bir tercih olarak görünüyor. Bunun yanında dikkatimi sıkıntı veren hislere yöneltenler de bu süreçte görülebilecektir. Bir diğer kesim ise olayın anlamı üzerine düşünerek konuyu ele alır. Travmaya dair diğer bir tepki ise olayla ilgili acı veren duyguların bazılarını tam anlamıyla yaşar ve buna izin vererek travmasını sindirmeye çalışır. Bunun yanında acı gerçekle yüzleşenler de olacaktır. Bunun yanında günlük düzenini (uyku, yeme, çalışma gibi) değiştirerek konuya yaklaşanlar olur. Bu ve benzeri çok şey daha olabilir. Dediğimiz gibi burada deprem tecrübemize muhtemeller dahilinde bir tarihçinin bakışının söz konusu olduğu göz önüne alınarak uzmanlara kulak verilmelidir. Bunları neden mi saydık o halde birbirimizin halinden anlamamız gerektiğini ifade için; haddi aşıp da psikologluk etmeye, bireysel gelişim tavsiyeleri vermeye değil. Bu bahsettiklerimizi daha yakın zamanda korona sürecinde de bilerek ya da bilmeden yaşamadık mı? Şimdi deprem olayı ile yüz yüze iken birbirimize karşı duruşumuzu değerlendirirken tüm bu psikolojik halet ve tepkilerin muhtemellerinin bilincinde olarak bu travmayı aşamaya çalışmalıyız. Onun nasıl aşılacağını erbabı bilir tarihçi ise olgular üzerinden bütüne dair hali tespit eder. Bu süreçte en önemlisi halden anlamalı ve kimsenin halini içeriğini bilmeden katı bir bakışla değerlendirmemeliyiz. Niyetini ve maksadını bilmeden birbirimize yüklenmenin kimseye faydası olmayacaktır.

Ders çıkarılmayan, tecrübe bohçasına konulmayan, gündelik eyyamcılığa feda edilen her durum/sorun tekerrür kuyusuna düşmeyi mukadder kılar. Travma algısı birey sayımız kadar yoğun olan şu devrede birey ve toplum olarak birbirimize kenetlenip, halden anlayarak bu süreçten en az enkazla çıkmaya çalışmalıyız. Fiziki ve maddi kayıplarımıza bir de manevi ve ruhi kayıplar vermemek, geleceğe daha sağlam ve sağlıklı yürümek açısından bu meselenin de nazarı itibara alınması gerektiğini der kenar olarak naçizane hatırlatmak isteriz. Bu da geçer ya HU!

Vesselam