Çin soruyor: Toplum düzenini sağlamak için algoritmalara güvenebilir miyiz?

“Düşünce tarzlarının temel yapısında büyük bir değişiklik gerçekleşene dek insanlığın kaderinde büyük ilerlemelerin yaşanması mümkün değildir.”

John Stuart Mill'in yıllar önce dile getirdiği bu sözünün üzerinden aslında çok geçmedi. Ve insanlık o tarihten itibaren kendisini kurtaracak birçok hikâyeyi diline doladı ancak hiçbirinden umduğunu bulamadı. Bu defa da algoritmalar üzerinden yönetilen yeni bir sisteme geçmek için kendini hazırlıyor. İlk adım ise Çin'den; Sosyal Kredi Sistemi.

Çin'in 2014 yılında başlattığı ve 2020 itibariyle tamamen uygulamaya koymayı düşündüğü sosyal kredi sistemi, sigara içilmeyen yerlerde sigara içmekten çok fazla video oyun satın almaya kadar çeşitli suçları cezalandırmayı planlıyor.

Çin hükümetinin “vatandaşlarını korumak” için aldığı bu karar, bir puanlandırma sistemi üzerinde düzeni korumayı vaat ediyor.

Çin Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu'nu tarafından yayınlanan bildiriye göre Mayıs ayından itibaren, ''sosyal kredi puanı düşük olan'' vatandaşların tren ve uçakla seyahat etmesi bir yıl boyunca yasaklanacak.

Özel kredi puanı gibi, kişinin sosyal puanı da davranışlarına bağlı olarak artıp azalabiliyor. Sistemin tam olarak nasıl işlediği muamma ancak kötü şekilde araç sürmek, sigara içilmeyen yerlerde sigara içmek, çok fazla video oyun satın almak ve çevrim içi ortamda sahte haber yaymak cezalandırılabilir davranışlar arasında yer alıyor.

Çin, sosyal kredi sistemi kapsamında vatandaşların seyahat özgürlüğünü kısıtlamaya başladı bile. Mart ayında alınan bilgilere göre, sosyal kredi puanı düşük 9 milyon vatandaş yurt içi uçuş biletleri almaktan men edildi. 3 milyon kişiye ise trende birinci sınıf bilet alma konusunda yasak getirildi. Sistem tam olarak kullanılır hale geldiğinde özellikle kötü yolcular cezalandırılacak. Potansiyel uygunsuz davranışlar arasında biletsiz şekilde trene binmek, çıkış kapısının önünde oyalanmak veya sigara içilmeyen alanlarda sigara içmek var.

Çin'de ulusal tatil dilimlerinde 500 milyon kişi aynı anda seyahat ediyor. Uzmanlara göre bu yoğunluğun yarattığı karmaşa toplum kurallarına uymada problem yaşatan kişilerin engellemeleri ile birlikte hükümetin böyle bir adım atmasına neden olmuş olabilir.

1 Mayıs tarihinde uygulamaya geçecek olan bu düzenlemenin ayrıca sosyal sigorta ödemelerini veya para cezalarını zamanında ödemeyen işverenleri de kapsayacak şekilde genişletilebileceği düşünülüyor. Bu konunun işleyişiyle ilgili detaylar henüz net değil. Foreign Policy‘nin haberine göre, kredi sistemleri insanların faturalarını zamanında ödeyip ödemediğini kontrol ediyor. Düzenleme bu açıdan hem ahlaki hem de finansal açıdan derecelendirmeyi ele alıyor.

Çinli bir vatandaşın oturmak istediği semtten, okumak istediği okula kadar birçok tercihini etkileyen bu sisteme dünya genelinde olumsuz tepkiler geliyor. Ama Çin Devlet Başkanı Xi Jinping bu düzenlemeyi gerçekleştirmede oldukça kararlı. Öyle ki şu an pilot uygulama halinde olan düzenlemeyi 2020 yılından önce hemen başlatmak için adımlarını geçtiğimiz gün attı.

Kişi hak ve özgürlüklerini ve 21. yüzyılda bu haklara yönelik tanımların birçoğunu değiştirmeye aday bu sistem, vatandaşlık kavramını fiziksel ortamdan dijital ortama taşıyacak. Vatandaşların fiziksel ve dijital ortamlardaki davranışlarını bir oyunlaştırma kurgusu içinde puanlayan ve onlara bu puanlara dayalı kredi notları veren sisteme toplumun vereceği tepki ise merakla bekleniyor.

 nazmeliszengin@gmail.com